‘Het Recht van de Snelste’ valt in vruchtbare aarde

woensdag 21 april 2021

“10.000 gefrustreerde verkeerskundigen zou een eerste stap naar verandering zijn.” Die hoop sprak hoogleraar Urban Mobility Futures, Marco te Brömmelstroet (UvA) in 2020 uit in een Verkeerskunde-interview. Dit was vlak voor de verschijning van het boek “Het recht van de Snelste’ dat hij samen schreef met Correspondent-journalist Thalia Verkade. Telt Te Brömmelstroet een jaar later voldoende frustraties voor die eerste stap? En wat is die stap? Een reflectie op concreet aanzetten tot anders denken, spreken en handelen.

Nettie Bakker

‘Anders denken’ zal helpen om het vastlopen van het systeem te voorkomen, voorspelde Te Brömmelstroet een jaar geleden [1]. Zo zou ’rechtvaardigheid’ bijvoorbeeld een alternatief uitgangspunt kunnen zijn voor het denken en het taalgebruik van (vak)mensen in het algemeen en voor het brede vakgebied ‘mobiliteit’ in het bijzonder.

Vastgeroest
In hun boek ontdekken Te Brömmelstroet en Verkade dat “de logica van het (auto)verkeer onze publieke ruimte heeft overgenomen én dat het denken over het mobiliteitssysteem is vastgeroest. Het is een hardnekkige knoop van schijnbaar onbetwistbare richtlijnen, normen en regels”. Daarmee schetst Te Brömmelstroet tegelijkertijd ‘de frustratie’ waar verkeerskundigen tegenaan kunnen lopen bij een reflectie op hun handelen. Het ondermijnt een eerste stap om anders te denken en te handelen.

De noodzaak en urgentie hiervoor? “Kijk naar de maatschappelijke opgaven als vervanging infrastructuur, wonen, klimaat, leefbaarheid en gezondheid en zet daar de fysieke en financiële ruimte tegenover. De fiets komt daarin vaak voor als optimale oplossing. Maar faciliteer je die vervolgens vanuit efficiëntie, dus zo snel mogelijk van A naar B, óf faciliteer je vanuit leefbaarheid, sociale cohesie, rechtvaardigheid of gezondheid? Dus, zonder een goed verhaal in de juiste taal loopt het systeem alsnog vast, ook al zet je in op fiets.”

Met het schrijven van een vak- én publieksboek, aangevuld met het geven van Masterclasses ‘Anders Denken’ betreedt Te Brömmelstroet als hoogleraar zelf ook nieuwe wegen ten opzichte van de gebruikelijke wetenschappelijke publicaties. Wat levert dit op? “Ten eerste stromen burgers van alle rangen en standen onze inboxen binnen om aan te geven hoe het boek hen nu in staat stelt om een soort onderbuikgevoel uit te kunnen drukken”, start Te Brömmelstroet. “Daar zitten heel emotionele, alsook heel activistische mensen tussen. Een groeiende groep mensen loopt vast in een vaak frustrerende technische houding van gemeenteambtenaren. Wij doen ons best om hen verder te helpen of aan elkaar te verbinden. Ten tweede valt het boek, ondanks het ontbreken van zaaltjes en podia, in vruchtbare aarde in de vakwereld van mobiliteit. Inmiddels zijn er allerlei kansrijke processen gestart om samen met ministeries, provincies, gemeentes en belangengroepen te kijken naar de huidige en alternatieve manieren van kijken en denken over mobiliteit.” Dit landt zelfs al in concrete projecten: “Met ons pleidooi voor het serieuzer nemen van verkeersgeweld zijn nu verschillende steden, waaronder Amsterdam, begonnen met het verlangzamen van het verkeer. Samen met hen kijken we nu naar Intelligente Snelheids Aanpassing (ISA). Iets dat een jaar geleden nog bijna ondenkbaar was.”

MOOC's
En wat leveren de Masterclasses op vergeleken met de gebruikelijke colleges en MOOC’s (Massive Open Online Coursers)? “Deze beginnen elkaar steeds meer te versterken, doordat ze zeer uiteenlopende groepen huidige en toekomstige spelers in de mobiliteitswereld bedienen. Zowel experts in het actuele regime als uitdagers daarvan. De Masterclass heeft inmiddels al ruim 250 deelnemers geholpen om - volgens één van hen – ‘op te schuiven van ‘onbewust onbekwaam’ naar ‘bewust onbekwaam’’. Het opnieuw zoeken naar hoe je omgaat met het inzicht dat de huidige manier van kijken naar mobiliteit en de straat zeer beperkt is, is een proces dat nu pas begint. Het boek geeft daarom ook bewust geen concrete oplossingen.”

Zijn er reacties die veel indruk maakten? “Jazeker, het feit dat het bij het CROW een favoriet relatiegeschenk is geworden, is een mooi compliment”, vindt Te Brömmelstroet. “Aangrijpend zijn de mensen die aan het einde van de masterclass of via een mail aangeven dat ze dankzij mijn beschrijving van de impact van het dodelijk ongeval van mijn jeugdvriendje, nu zelf werken aan de verwerking van een verkeersongeval in hun eigen omgeving.” En, verheugd: “Ik signaleer wethouders die met het boek in de hand mobiliteit weer echt politiek maken.” En dát was precies de bedoeling, zegt de hoogleraar: “Als schrijver en wetenschapper beschouw ik het als mijn rol om te laten zien dat er keuzes gemaakt worden en dat die dus ook anders gemaakt kunnen worden.“

Begrijpen mensen deze boodschap? “Dit blijft een aandachtspunt”, erkent Te Brömmelstroet. “Er zijn nog veel mensen die de strekking zowel positief als negatief framen als anti-auto of pro-fiets. Of stellen dat klimaat nu in plaats van doorstroming moet komen, terwijl het juist een zoektocht blijft naar manieren om nog nét een stapje verder te gaan: te begrijpen dat ook die keuzes weer voor- en nadelen met zich meebrengen en dat we daar dus vooral mee moeten leren omgaan. Donella Meadows noemde dit ‘Dansen met Paradigma’s’ [2]. Dit geldt naast mobiliteit overigens net zo goed voor andere ‘cases’ zoals klimaat, stikstof of Covid-beleid.”

Vakkundig gedepolitiseerd
“We moeten kritisch gaan kijken naar domeinen die vakkundig zijn gedepolitiseerd en waar stevige technocratieën zijn ontwikkeld”, vervolgt Te Brömmelstroet. “De straat en mobiliteit zijn hier een heel duidelijk voorbeeld van, tot letterlijk je eigen stoep. En dan heb ik een moeilijke boodschap. Niet alleen in de kern - de kunst van het omdenken - maar ook in het persoonlijke: ‘ik weet toch al heel lang hoe mijn vakgebied werkt’?”

Conceptuele lenigheid
En nu? “Op de Universiteit van Amsterdam werken we nu aan verschillende vormen waarin het omdenken zelf een proces wordt dat we gezamenlijk met praktijkpartners blijvend willen doorlopen. Het samen oefenen en onderzoeken van conceptuele lenigheid, zeg maar. Zo ontwikkelen we nu een Sandbox Lab [3], waarin we mobiliteitsinnovaties kritisch uitpakken en opnieuw opbouwen vanuit alternatieve narratieven, of wel verhalen. Persoonlijk blijf ik -open access- doorwerken aan publicaties waarbij we concreet nieuwe ‘verhalen’ uitproberen. Nadat het idee van ‘Mobiliteit als Ontmoeting’[4] een van de meest gedownloade artikelen van een grote uitgever werd, volgt nu een artikel over ‘Mobiliteit als Persoonlijke Groei op basis van Flow theorie’ [onder review]. Ook blijven we ons richten op het ontwikkelen van gratis MOOCs over deze onderwerpen op Coursera[5]. En, samen met Thalia werken we werken we aan een Engelse uitgave van ons boek [*] en dromen we van een kinderboek.”

Over dromen gesproken. Te Brömmelstroet eindigde het gesprek van een jaar geleden ook met een wensbeeld: “Die wordt realiteit als ‘vakmensen meer zelf mogen denken, zelf iets vinden, zelf gaan denken in mogelijkheden, in plaats van in gangbare ‘waarheden’ en vastgelegde normen.”