Beslisboom: vernieuwingen in beslisland

Beleidsbeslissingen gaan niet over één nacht ijs. Voor de buitenwereld en zelfs voor de betrokkenen kan het een stroperig proces lijken, waar soms jaren overheen kan gaan. Desondanks verwacht je als burger dat de eenmaal gemaakte keuze goed onderbouwd is, los van de vraag of je het ermee eens bent of niet. Wij zien helaas dat het aan die onderbouwing soms schort. Beter gezegd: de onderbouwing klopt meestal wel maar of de onderbouwing werkelijk aansluit bij het voorliggende probleem is een tweede. Daarom ontwikkelden we een beslisboom die helpt om te bepalen welk onderzoek het best ingezet kan worden bij het voorliggende probleem.

Door: Romy Hoogeveen, Kees van Ommeren, Decisio

Hoe werkt het beslisproces in de praktijk? Als het probleem goed in beeld is, kun je bepalen welke methode je het best kunt toepassen op het probleem. Wil je bijvoorbeeld meer weten over puur economische effecten (banen of bbp) van een beleidsmaatregel? Dan kun je een economische impactanalyse uit laten voeren. Ben je meer geïnteresseerd in maatschappelijke effecten, dan is een maatschappelijke kosten-batenanalyse vaak een goed alternatief. Zo zijn er meerdere smaken die je ook nog eens in combinatie met andere analyses kunt uitvoeren; zowel in uitgebreide vorm of juist in een quick scan. Het is allemaal mogelijk.

Met name voor beleidsmakers is het van belang dat het type onderzoek, de onderzoeksmethode, past bij de vraag die ze hebben. Om hen bij deze keuze te helpen, hebben wij een beslisboom opgesteld: een systematische weergave die in één oogopslag aangeeft welke methode je het best kunt toepassen (zie figuur). Nu zou een onderzoeksbureau natuurlijk de beste tool moeten aanbieden, maar het helpt als je als beleidsmaker hierover ook goed geïnformeerd bent. Zo kun je als opdrachtgever ook zelf de juiste vragen stellen en zelfs het uitvoeren van een suboptimaal onderzoek voorkomen, doordat mogelijk de verkeerde methodiek wordt gehanteerd.

Methode is één component

Naast de onderzoeksmethode zijn de evaluatie van het beleid achteraf en een zorgvuldige probleemanalyse vooraf van belang. Een probleemanalyse zou de start moeten zijn van elk onderzoek, zo weten we, maar weten we ook waarom zo’n analyse van belang is? Soms is er al een oplossing bedacht voor een probleem, maar blijkt dan toch niet het echte probleem aan te pakken. Met de probleemanalyse breng je het daadwerkelijke probleem in beeld. Het voorkomt dat je antwoord geeft op de verkeerde vragen, brengt onrealistische verwachtingen van elkaar en van de context aan het licht en zorgt ervoor dat partijen begrip voor elkaar kweken.

Een tekenend voorbeeld hiervan kwamen wij tegen in de praktijk. Een gemeente had een infrastructureel probleem en wilde een fietsbrug aanleggen over het spoor. Na een zorgvuldige analyse waarin een economische analyse samen met stakeholders werd doorlopen, bleek dat het aanpassen van een rotonde een veel betere en ook nog eens een veel voordeliger oplossing was. Deze oplossing pakte het werkelijke probleem aan én bleek met een lagere investering gerealiseerd te kunnen worden. Dat de beleidsmakers en ook de wethouder openstonden voor andere oplossingen, sluit overigens aan bij ons  tijdsbeeld: men lijkt er steeds meer van doordrongen dat het belangrijk is serieus aandacht te besteden aan de probleemanalyse en niet te snel voor een oplossing te kiezen. 

Burgers

En er zijn meer veranderingen gaande in beslisland: steeds vaker worden burgers betrokken bij beleidsbeslissingen en is er sprake van ‘bottom-up’-processen. Ook die geven reden tot aanpassing van de onderzoeksmethoden, die gaandeweg ook onderdeel moeten worden van het beslisproces. Een voorbeeld hiervan is de ‘wikken en wegen’-methode, die we samen met CROW ontwikkelden. In een proces met stakeholders wordt gezamenlijk de probleemanalyse uitgevoerd, waarna ook gezamenlijk uitgangspunten voor de analyse worden bepaald. In een vervolgsessie laat je zien wat de verschillende uitgangspunten doen met de effecten. Deze methode blijkt niet alleen leuk om samen te doen, het creëert ook begrip voor elkaars standpunt. Dit proces kan goed gebruikt worden voor verkeerskundige vraagstukken, maar ook voor bredere vraagstukken die bijvoorbeeld betrekking hebben op de energietransitie.

Waarde

In het verlengde van deze participatieve ontwikkelingen veranderen ook de onderzoeksmethodieken. Zo experimenteren we met de Participatieve Waarde Evaluatie (PWE). Deze innovatieve participatieve waarderingsmethode lijkt goed te werken doordat je onderzoeksdeelnemers het dilemma laat doorleven, onder meer door ze even op de stoel van de beslisser te zetten. Het lijkt op een enquête, maar in plaats van participanten een keuze voor te leggen, vraag je ze keuzes te waarderen of een alternatief te bieden. Een voorbeeld: op de vraag of mensen meer ‘blauw’ op straat willen, is het meest verwachte antwoord waarschijnlijk ‘ja’. Maar wat men zich daarbij misschien niet realiseert, is dat die kosten gedragen moeten worden en mogelijk ten koste gaan van geld voor andere maatschappelijke vraagstukken. Met deze participatieve waarderingsmethode breng je ook de consequenties van beleidskeuzes in beeld zodat participanten een onderbouwd advies kunnen geven. De vraag ‘Wilt u meer blauw?’ gaat dan bijvoorbeeld gepaard met het ten koste gaan van geld voor de buurtzorg of de scholengemeenschap in de gemeente. Door mensen inzicht te geven in de dilemma’s, kweek je begrip voor de keuzes waar beleidsmakers voor staan.

Begrip kweken

Met deze voorbeelden willen we aangeven dat er niet één instrument als beste is aan te wijzen, want dat hangt volledig van de vraag af. Aan ons en onze collega-bureaus de taak om een methode te kiezen en te gebruiken die het beste bij de vraag van de beleidsmaker past. Om op die juiste methode uit te komen hebben we de beslisboom ontwikkeld en hopen hiermee een nuttige bijdrage te leveren. Daarnaast moedigen we de verdere ontwikkeling van het participatief waarderen aan. Onze stelling is dat begrip kweken voordat er keuzes worden gemaakt, misschien nog wel belangrijker is dan de keuze op zichzelf. Anders gezegd: vooruitgang is niet altijd beter dan stilstand. Soms is het beter om het gesprek aan te gaan en heel even stil te staan, om vervolgens gezamenlijk met dubbel zo veel snelheid gerichter door te gaan.

Download hier onze beslisboom; de systematische weergave die in één oogopslag aangeeft welke methode je het best kunt toepassen.

Voor meer informatie: www.decisio.nl