Hoe fytst Fryslân?

Fryslân Fytslân, zo heet het Friese fietsbeleid sinds 2005. Gaandeweg de uitvoering is er veel veranderd. Daarom is het tijd voor een nieuw beleid. Dat beleid moet toekomstbestendig worden, waarbij de mening van de ‘mienskip’ (gemeenschap) een belangrijke factor is. Fysiek met de inwoners in gesprek was niet mogelijk, daarom koos de provincie voor een enquête. Zo liet de provincie een representatief fietsonderzoek uitvoeren naar het Friese fietsgebruik én naar de fietsbeleving. Wat levert zo’n onderzoek op? Een verslag van de resultaten.

Carien Ensing en Maarten van Setten, Moventem, Hendrik Jellema, provincie Fryslân

Voor het onderzoek hebben in totaal 1.214 inwoners een vragenlijst ingevuld. Dit aantal geeft een betrouwbaarheid van 95 procent en een foutmarge van 2,8 procent. De uitspraken worden gedaan over alle inwoners uit de provincie Fryslân. De resultaten zijn representatief over leeftijd en woongemeente, met uitzondering van de Waddeneilanden. Uitspraken over scholieren en studenten zijn indicatief vanwege de lage aantallen.

Fietsbezit
In totaal heeft 98 procent van de Friese huishoudens minimaal één soort fiets. 81 procent heeft één of meer gewone fietsen, 48 procent een elektrische fiets en 32 procent een racefiets of mountainbike. Daarnaast heeft 71 procent minimaal één eigen auto. De gewone fiets, auto en elektrische fiets worden door de meeste bezitters dagelijks gebruikt. Sportieve fietsen worden vooral wekelijks gebruikt.

Fietsgebruik naar het werk
66 procent van de werkzame respondenten fietst wel eens naar werk. De meerderheid gebruikt dan een gewone fiets, terwijl een derde daarvoor op een elektrische fiets rijdt. De gewone fiets wordt vooral gebruikt voor afstanden tot 10 km. Elektrische fietsen, speedpedelecs en racefietsen worden voor grotere afstanden gebruikt. In de zomer en de lente wordt vaker gefietst dan in de herfst en de winter. Gezondheid (66 procent) en conditie (49 procent)  zijn de belangrijkste redenen om naar het werk te fietsen. Ook het milieu (35 procent) en ontspanning (31 procent) worden vaak genoemd. Tweederde is tevreden over de wegen en fietspaden op de route naar het werk, 13 procent is ontevreden.

Van de respondenten die niet naar het werk fietsen, geeft driekwart aan dat de afstand daarvoor te groot is. 8 procent geeft als reden dat er geen prettige fietsroute is. 15 procent van deze respondenten zou het wel overwegen als de fietsroutes verbeteren. Dat is ongeveer 5 procent van het totaal aantal werknemers. 

Recreatief en sportief fietsen
Naast woon-werkverkeer worden de fietspaden ook veel gebruikt voor recreatief fietsen. 84 procent van de respondenten fietst regelmatig (minimaal maandelijks) een rondje. Daarmee is recreatief fietsen ook een belangrijk onderdeel voor het Friese fietsbeleid. Recreatieve fietsers zijn overwegend tevreden over de bewegwijzering en hoeveelheid vrije fietspaden. 52 procent is tevreden over de kwaliteit, terwijl 17 procent ontevreden is. 39 procent van de respondenten die regelmatig elektrisch fietsen heeft geen mening over de beschikbaarheid van oplaadpunten, terwijl een relatief grote groep (22 procent) hier ontevreden over is. Dit zijn met name mensen die routes van 40-50 kilometer afleggen. De meeste recreatieve fietsritten zijn 5 tot 30 km. Respondenten die wel eens sportief fietsen zijn ook overwegend tevreden over de kwaliteit en hoeveelheid vrije fietspaden. En ook op dit punt is 17 procent niet tevreden over de kwaliteit van de paden. Het grootste deel heeft geen mening over de MTB-routes, terwijl 26 procent aangeeft dat er te weinig zijn.

Fietsveiligheid
Een kwart van de fietsers voelt zich wel eens onveilig op de fiets in Fryslân en 15 procent heeft de afgelopen drie jaar een fietsongeval gehad. Dit betreft voornamelijk valincidenten. 2 procent noemt een aanrijding met een voertuig. In 10 procent van de fietsongevallen hield de fietser er zwaar letsel aan over. De respondenten die een fietsongeval hadden, zijn vooral scholieren of studenten en mensen tussen 50 en 60 jaar.

Fietshelm
De Provinciale Staten van Fryslân namen in oktober 2020 een motie aan om te onderzoeken of de provincie het gebruik van de fietshelm moet stimuleren. De meningen van inwoners zijn hierover sterk verdeeld. 25 procent vindt het een goed idee, met name ouderen en gepensioneerden. 32 vind het een slecht idee (vooral jongeren) en 42 staat er neutraal tegenover. Een onveilig gevoel wordt volgens de respondenten meer veroorzaakt door het ontbreken van vrijliggende of brede fietspaden en het delen van de weg met ander (landbouw)verkeer. Ook snelle (brom)fietsers op de fietspaden en gebrek aan verlichting worden genoemd.

Fietsinfrastructuur
Respondenten beoordeelden verschillende onderdelen van de fietsinfrastructuur. Met name de omgeving van de fietspaden en het fietsplezier worden gemiddeld hoog beoordeeld (8,5 en 7,8). Het comfort en het onderhoud krijgen lagere cijfers (6,1 en 6,4). De algemene fietsvriendelijkheid daarentegen krijgt een 7,5. Deze scores komen overeen met de verbeterpunten die men aangeeft. 48 procent noemt meer vrijliggende fietspaden, 51 procent noemt de kwaliteit van de fietspaden. 42 procent zou vaker gaan fietsen als er meer vrijliggende fietspaden komen en ruim een derde zou vaker fietsen als er een snelle fietsroute in de buurt zou liggen. Belangrijkste punten voor deze routes zijn een vlak fietspad zonder hobbels (51 procent) en de breedte van het pad (49 procent). Uit aanvullend afstudeeronderzoek van Nienke Stagge (NHL Stenden) blijkt verder dat doorfietsroutes compacter ingericht kunnen worden, zolang goed gekeken wordt naar de (toekomstige) intensiteit. Kantmarkering, vergevingsgezindheid en luwtebeplanting zijn dan vereisten aan het pad, maar in veel gevallen zal in Fryslân een breedte van 3,5 meter gezien de intensiteiten prima volstaan.

Corona
De afgelopen maanden zijn nieuwe (elektrische en race)fietsen nauwelijks aan te slepen. Ook in Fryslân is de vraag vaak groter dan het aanbod. Uit de resultaten blijkt dat een grote groep, ruim een derde, in 2020 meer is gaan fietsen. 40 procent verwacht de komende jaren ook meer te fietsen dan voor corona en 14 procent is van plan een fiets aan te schaffen. Het afgelopen jaar heeft 20 procent van de respondenten een fiets aangeschaft. Hiervan deed 3 procent dit als gevolg van de corona-pandemie. Zij kochten voornamelijk racefietsen of mountainbikes. Respondenten die al van plan waren een fiets aan te schaffen kochten voornamelijk elektrische fietsen. Op totaalniveau heeft in 2020 10 procent een elektrische fiets aangeschaft, 5 procent een gewone fiets en 5 procent een racefiets of mountainbike.

Samenvattend
Bijna iedereen in Fryslân heeft een fiets en gebruikt die ook. Van de werkzame respondenten die nooit naar hun werk fietsen, geeft 15 procent aan dat zij dat wel zouden doen als de routes verbeteren. Dit geeft aan dat verbetering van de fietsinfrastructuur van belang is. Uit verschillende resultaten komt een aantal verbeterpunten naar voren: met name de hoeveelheid vrijliggende fietspaden en de kwaliteit van de fietspaden. Een derde verbeterpunt, dat daarmee samenhangt, is de fietsveiligheid. Het fietsgebruik kan gestimuleerd worden door het aanleggen van vrijliggende paden en snelle fietsroutes. Daarbij zijn het onderhoud (een vlak fietspad zonder hobbels) en de breedte (minimaal drie meter) de belangrijkste punten om rekening mee te houden.

Reactie Hendrik Jellema, provincie Fryslan
"We gebruiken deze resultaten voor ons nieuwe fietsbeleid. We wilden eigenlijk met mensen om tafel, maar dat kon vanwege de coronamaatregelen niet. Door de samenwerking met Moventem hebben we nu uiteindelijk ruim 1200 inwoners kunnen benaderen die ons waardevolle input hebben gegeven.

Wat ons opvalt aan de onderzoeksresultaten is enerzijds herkenning. Korte afstanden worden nog wel gefietst naar werk. Langere afstanden niet. Daar hebben we in Fryslân nog wel wat uitdagingen omdat sommige afstanden tussen de kernen lang zijn. Dat fietsen soms onhandig is met meenemen van spullen is een mindset. Daar kunnen we met stimuleringsprojecten wel wat mee. Verder ben ik blij te zien dat fietsen in de provincie positief wordt gewaardeerd en dat bijna iedereen ook wel regelmatig recreatief fietst en geniet van de provincie.

Daarnaast is 'het gevoel van veiligheid' een aandachtspunt om te kijken hoe we omgaan met de relatie met landbouwverkeer. Iets wat hier toch speelt, vooral op de plattelandswegen zonder fietspaden. Verder valt op als je de cijfers van de fietsongevallen naast de cijfers zet van de ziekenhuisopnames die door VeiligheidNL zijn onderzocht, dan is er onder ouderen geen afwijking zichtbaar in de enquête, maar in de daadwerkelijke ongevalscijfers wel. Het valt daarbij ook op dat ouderen zich per definitie niet onveiliger voelen op de fiets. Dat is wel weer fijn, want dan durven de mensen nog wel te fietsen.

Verder wordt genoemd dat mensen meer oplaadpunten wensen, hoewel fietsproducenten en fietsenmakers hier niet in meegaan. Een gemiddelde elektrische fiets haalt op een dag 70 km, maar het opladen daarvan duurt een dagdeel. Een laadpunt op een terras of ander interessant punt heeft pas zin wanneer mensen daar uren vertoeven. Hier zit wellicht nog wel een aandachtspunt in een campagne van bewustwording, al zal dat wellicht parallel lopen met het gevoel van vrijheid met een elektrische auto."

Klik hier voor het onderzoeksrapport