Virtuele ingreep: pop-up-bikelanes voor Berlijn

Berlijn, the place to be – of het nu gaat om Duitse bekerfinales, of om de maatschappelijke, innovatieve en politieke strijd om de openbare ruimte, in Berlijn gebeurt het. Vorig jaar was ik live meerdere keren in de Duitse hoofdstad, nu virtueel voor een onmiddellijke ingreep in de openbare ruimte, vanwege de coronamaatregelen.  

door: Bernard Ensink, strategisch adviseur Mobycon

Het ‘West-Berlijnse’ Kreuzberg vormt sinds 2001 met het ‘Oost-Duitse’ stadsdeel Friedrichshain één van de 12 Berliner Bezirke. Met een eigen parlement, een Bürgermeisterin, vier Stadträte respectievelijk -rätinnen en een ambtelijke organisatie (Bezirksamt). De herinrichting van de Bergmannstraße in Kreuzberg was maandenlang lokaal nieuws, met ook politiek (steek)spel. Zeer interessant om dat vorig jaar als externe spreker mee te maken. Ik was ingehuurd om tijdens twee workshops (Werkstätten) met representatieve groepjes van inwoners Impulsreferate te houden. Ik leerde toen ook een ander project kennen: de temporäre Spielstraße ( tijdelijke speelstraat). Acties van ouders hadden ertoe geleid dat hun straat elke woensdagmiddag in de periode april – september vrij zou zijn van auto’s, ook van geparkeerde auto’s, om activiteiten voor kinderen alle ruimte te geven. Het Bezirksamt ondersteunt dit met officiële verkeersborden. Ik heb de geweldige sfeer mee mogen maken, toen ik werd rondgeleid door de inspirerende Amtsleiter des Straßen- und Grünflächenamts. 

Handboek tijdelijke inrichting en verbreding fietspaden 

Die contacten toen waren de basis voor het telefoontje eind maart: of Mobycon kon helpen met het project wat later genoemd werd: Temporäre Einrichtung und Erweiterung von Radverkehrsanlagen (tijdelijke inrichting brede fietspaden). Het doel: meer ruimte voor fietsers creëren, want ook die waren verplicht om 1.5m afstand te houden. Men was er al mee bezig en men wilde ook zo snel mogelijk een handboek over het proces en de maatregelen. Men wilde er niet alleen intern good practice mee laten zien, maar ook aan de andere Bezirke in Berlijn en zelfs aan steden wereldwijd.  

Snelheid en virtuele advisering 

Dit voorstel vroeg om snelheid, om virtuele advisering, om samenwerking zonder veel formaliteiten en op basis van vertrouwen, telefoontjes, mailwisselingen. Maar het vroeg ook om professionaliteit, omdat het een gezamenlijk document moest worden, met een goed design en de juiste inhoud. Enerzijds specifiek genoeg voor Berlijn, anderzijds ook bruikbaar in andere stedelijke contexten, in Duitsland en wereldwijd. We spraken af: geen contract,  geen ja, maar, gewoon: ‘ja, machen wir’!  

We wisselden wat gedachten over uitgangspunten en gingen aan het werk. Dat wil zeggen: Berlijns basismateriaal bestuderen ten aanzien van de formele kaders, helderheid krijgen over de verantwoordelijkheden van de Senat (de stad) en het Bezirk(samt) en begrijpen welke ruimte men binnen wet- en regelgeving had gevonden om snel te kunnen handelen. Daarna: het proces dat men had ontworpen kritisch doornemen, tekeningen (Regelpläne) becommentariëren waarmee men concreet op straat wilde besluiten wat waar toegepast wordt en vooral: gefocust blijven op het snel maken van een goed en mooi handboek. Want beide partijen wilden een inspiratiebron leveren voor soortgelijke projecten in Berlijn, in Duitsland en wereldwijd. 

Wenkbrauwen fronsen en trots 

Het resultaat is inmiddels bekend. Berlijn is nu één van de meest genoemde voorbeelden van steden, die snel en succesvol met pop-up-bikelanes aan de slag gingen. In Duitsland deed vooral de korte doorlooptijd van het beschreven proces voor de planning van tijdelijke fietsvoorzieningen (10 dagen!) vele ambtelijke en politieke wenkbrauwen fronsen. Maar het maakte ook vele fietsers trots: eindelijk eens best practice rond fietsen uit Deutschland dat wereldwijd opgemerkt wordt! Het handboek maakten we samen het Bezirksamt in een recordtijd in het Duits en parallel ook in het Engels. Inmiddels is het ook in het Frans en het Portugees vertaald. Straks ook in het Spaans. Onze internationale contacten, onze  internationale en flexibele bedrijfscultuur én onze nieuwste ervaringen met virtueel adviseren, maakten dit mogelijk. Mission accomplished. 

Maar de strijd in Berlijn om de ruimte op straat gaat door. Want welke ruimte blijft straks permanent bestemd voor fietsers als de maatschappij weer meer op gang komt? En hoe worden tijdelijke oplossingen straks tot permanente veilige voorzieningen? Vanuit mijn ervaring in de lokale politiek en de wereld van de ethiek vind ik nog het meest spannend: Blijft de spirit van snel en innovatief handelen, binnen de wet, overeind? Hoe zal men omgaan  met de spanning tussen enerzijds de traagheid van vele formele, risicomijdende politieke en ambtelijke processen en anderzijds de maatschappelijk geboden snelheid om doelen te bereiken? Anders gezegd: Hoe zal men  omgaan met de strijd rond oude verworven ‘rechten’ op auto-ruimte en nieuw geclaimde ‘rechten’ op ruimte voor lopen en fietsen? Daarachter gaat een hele normen- en waardenstrijd schuil. 

Duitsland kan fietsland worden, daar ben ik van overtuigd. Het gaat er nu om de spirit te versterken om snel en innovatief te handelen voor meer actieve mobiliteit. Ik ben er trots op, dat we erbij betrokken waren, die geest in Duitsland wat meer uit de fles te krijgen. Een geest die ook best wat meer in Nederland en internationaal mag rondwaren.  

Via deze website vindt u diverse links naar het Handbuch in alle beschikbaar talen.