Een vakidioot op reis in Tanzania  

Eind 2021 geniet ik van een sabbatical. Vier maanden er tussenuit en eindelijk weer eens op reis, naar Tanzania. Ik kom er voor de derde keer en maak nu een roadtrip naar het weinig toeristische zuidwesten van dit Oost-Afrikaanse land. De reis brengt me van de stad Mbeya in de Tanzaniaanse hooglanden, via het Tanganyikameer naar de Kigoma, aan de grens met Burundi. Na zes jaar adviseur mobiliteit en ruimte bij Goudappel ben ik, zo constateer ik, ondanks mijn sabbatical een vakidioot, want ik kijk, observeer, ervaar, leer en noteer als een mobiliteitsdeskundige…. 

Filebeleving in Mbeya 

Een bochtige en steile weg richting het centrum van de Mbeya is dé bottleneck van de stad. Deze weg verbindt Mbeya met de regionale luchthaven en Tunduma, grensstad met Zambia. Het is hier druk. De grote stromen vrachtverkeer richting de grens (en omgekeerd) mengen zich met stedelijk verkeer. De zwaar geladen trucks kruipen in een slakkentempo naar boven Dit leidt niet alleen tot frustraties bij automobilisten die erachter hangen, maar ook tot gevaarlijke situaties. De stad kwam met een oplossing, nadat een volle schoolbus van de weg werd afgereden door een vrachtwagen en naar beneden in de vallei viel en daarna een vrachtwagen met olie omkantelde en in brand schoot met heel wat doden en gewonden tot gevolg. 

Vrachtwagens en auto’s gaan nu beurtelings de lange helling op. Prima oplossing die de verkeersveiligheid ten goede komt, maar waardoor wachttijden op deze plek oplopen tot 20 à 30 minuten. Frustrerend, als je een vlucht moet halen. De reistijd raakt hierdoor enorm onbetrouwbaar, maar de file creëert wel kansen voor omwonenden. Reistijd is immers meer dan alleen kloktijd. Het gaat erom hoe we de tijd de we moeten wachten ervaren. En wat een prettige wachttijd kan je hier beleven! De wachttijd vul je hier bijvoorbeeld op met ontbijten: rijst met bonen om 7u ’s morgens, waarom ook niet. Of je kan je telefoon credit opladen, koopt groenten, fruit, pindanoten, T-shirts en sokken. De file is een beleving. 

Een waaier aan vormen van gedeelde mobiliteit 

Heb je veel geld? Dan doe je hier niet aan openbaar vervoer en heb je natuurlijk je eigen privé vervoer. Als je je geen privé voertuig kan veroorloven dan zijn er gelukkig een hele reeks aan mogelijkheden en vormen van gedeelde mobiliteit. Formeel, maar vooral ook informeel geregeld. 

Tussen de grote steden rijden lijnbussen lange afstanden door het hele land heen. Daarnaast is de trein in Tanzania ook aan een kleine opmars bezig. Vele stations en spoorlijnen die in de jaren 90 sloten, openen nu weer hun deuren. In 2015 dronk ik nog biertjes op de gesloten perrons van het treinstation in Moshi, met zicht op ondergaande zon achter Kilimanjaro. Vandaag stoppen er weer sporadisch treinen. Betrouwbaarheid is nog wel een dingetje. Van Dar es Salaam, de grootste stad van het land, naar Mbeya (circa 800 km verderop) ben je met de Express Train tussen de 20 uur en een paar dagen onderweg. De prachtige natuurbeelden onderweg, pokeravonden in de trein en gezellige gesprekken met medereizigers zijn inbegrepen in de ticketprijs. It’s all about the journey, not the destination. 

In de steden is het aanbod van gedeelde mobiliteit divers. Dat grote lijnbussen in de stad en kronkelend door wijken niet rendabel is, dat hebben ze hier al jaren door. In de stad vind je ze niet. Het is de dala dala die hier zorgt voor de verbindingen tussen het stadscentrum en de omliggende wijken en dorpen. Een dala dala is een mini-busje voor 12-30 personen (afhankelijk van hoe dicht je op elkaar gaat zitten) die een route volgt, maar zonder tijdsschema rijdt. Het busje vertrekt wanneer deze vol is. Ook hier bij het busstation zijn er gelukkig opties genoeg om je wachttijd nuttig te besteden.  

Zoek je toch iets meer luxe en betrouwbaarheid (lees: je hebt meer geld te besteden), dan ga je voor de bajaji, een tuk tuk voor een viertal personen. Het werkt als een deeltaxi op afroep. Alleen gebeurt ‘het afroepen’ niet via een MaaS-app, maar door letterlijk op de chauffeur te roepen langs de staatkant.  
 

Tot slot is het ook mogelijk te kiezen voor de boda boda. Deze motoren, die werken als een taxi, nemen je achterop mee. Er is in principe plaats voor één persoon, maar met een beetje moeite kunnen er ook twee achterop (‘mishkaki’) en split je de kosten. Deze vorm van gedeelde mobiliteit is best betrouwbaar doordat de motoren zich door het drukke verkeer kunnen wenden. Voor die betrouwbaarheid betaal je wel. Dat het echt enorm onveilig is, moet je voor lief nemen. De boda boda kan je ook gebruiken als koerierdienst. Het laten leveren van eten is een optie of je vraagt de boda boda om je wekelijkse boodschappen te halen op de lokale markt. De mogelijkheden zijn eindeloos. U vraagt, wij draaien. 

Van wie is de Tanzaniaanse straat? 

De Tanzaniaanse overheid investeert in duurzame mobiliteit. De aanleg van nieuwe SGR (standard gauge railway) spoorlijnen richting Kenia en Burundi is daar één voorbeeld van. Die spoorlijnen hebben de potentie om tonnen mineralen te vervoeren, die nu allemaal in vrachtwagens op de weg zitten. Een ander indrukwekkend project is het Bus Rapid Transit systeem waar al een aantal jaar aan gewerkt wordt in Dar es Salaam. Eén van de zes corridors is in gebruik en trekt dagelijks zo’n 180.000 passagiers.

Koning

Tanzania blijft vandaag wel een land waar de auto de koning is, dit terwijl het gros van de Tanzanianen nooit achter het stuur zit. De hoofdwegen in Tanzania zijn los door dorpen aangelegd - of groeiden de dorpen rondom de weginfrastructuur? Iets met de kip en het ei… Hoewel de enorm hoge drempels het doorgaande verkeer in de dorpen moeten afremmen, gebeuren er dagelijks (meerdere) dodelijke ongevallen. Ook hier investeert de overheid in nieuwe infrastructuur. Op de ideale weg door een dorp zit de doorgaande stroom van auto’s en vrachtverkeer op de hoofdweg. Via ventwegen zijn lokale winkels en woningen ontsloten en hier is ook ruimte voorzien voor de fietsers en voetgangers. Klinkt op papier als een top-ontwerp, de realiteit is toch anders. Vaak is de hoofdstraat wel geasfalteerd, maar is de ventweg een hobbelige zandweg. Langzaam verkeer kiest dan toch voor de gevaarlijke – maar lekker fietsbare – hoofdweg. Ligt de ventweg er op haar plaats te goed bij, dan gebruiken auto’s deze om het trage vrachtverkeer in te halen of files te omzeilen. Daarnaast snijdt de infrastructuur het dorp in twee, terwijl sociale contacten toch kris kras over de weg heen lopen. Dit heeft talrijke oversteekbewegingen tot gevolg. 

Ik geef toe, ik heb de oplossing hier ook niet. Mijn in Nederland geoefend deskundigen-brein zegt: leg een rondweg aan en maak van het dorp een fijn voetgangers- en fietsgebied. Klinkt ook mooi, maar dat betekent dat het dorp een groot deel van zijn inkomsten gaat mislopen. Ik zie de verkopers uit het dorp en winkels zich al verplaatsen richting de rondweg. De richting waarin de Tanzaniaanse overheid opgaat met fly-overs, tunnels of hekken om voetgangers te geleiden met slechts één of twee oversteekmogelijkheden in een dorp, voelt echter ook niet goed. Zo kom je op de vraag: van wie is de straat eigenlijk? Het antwoord is een zoektocht naar de moeilijke balans; ook in Tanzania.