Bogota, voorbeeld van mobiliteit voor een duurzame, inclusieve stad

Begin dit jaar hield de Colombiaanse hoofdstad Bogota- meer dan 8 miljoen inwoners - haar eerste week van de duurzame mobiliteit. Naast de jaarlijkse autovrije dag was er deze week aandacht voor verschillende projecten, die burgemeester Claudia Lopez heeft geïnitieerd. Onderdeel van de week was ook de inbreng van internationale experts, waaronder wijzelf en onder meer Janette Sadik-Khan (voorheen New York Department of Transportation) en Robin Chase (oprichter van Zippcar).

Verkeerskunde 2/2023: Klimaat

Dit artikel komt uit Verkeerskunde 2/2023, met het dossier 'klimaat' onder leiding van gasthoofdredacteur Hannah van Amelsfort, de visie van minister van Natuur en Stikstof Christianne van der Wal, blogs, uit de journals, en meer. 
Meer lezen? Kijk hier!
Verkeerskunde 2/2023 verschijnt 5 mei 2023. Heeft u al een abonnement?

Het was een drukke en inspirerende week die liet zien hoe (de Nederlandse) mobiliteitsplanning kan worden ingezet om bredere effecten te sorteren dan alleen op het gebied van bereikbaarheid.

Transmilenio

Bogota staat bekend als één van de schoolvoorbeelden van BRT (Bus Rapid Transit): Hoogwaardige busdiensten, met hoge frequenties, eigen banen en hoge snelheid. Het Transmilenio systeem startte in 2000 onder aanvoering van burgemeester Enrique Peñalosa en moest een einde maken aan de informele busdiensten, waardoor de kwaliteit zou groeien. En dat gebeurde. De reizigersaantallen groeiden enorm, terwijl de overheidsbijdrage sterk afnam. Het systeem fungeerde vaak als internationaal voorbeeld dat grote steden ook zonder (dure) metrosystemen kunnen.

Echter, het systeem is sinds de laatste tien jaren op z’n retour. Het gaat ten onder aan z’n eigen succes en de strikte BRT-formule wordt regelmatig losgelaten. Hoewel de potentiële capaciteit groot is, gaat de kwaliteit achteruit en ontstaat er congestie van reizigers en bussen. Ondanks vele vrije banen (vaak twee rijstroken per richting), zijn busfiles aan de orde van de dag. Er rijden ruim 10.000 bussen in de stad, met circa 4 miljoen ritten per dag.

Dit is een van de redenen waarom de burgemeester met een groot mobiliteitsplan is gekomen. Dat plan is niet om het BRT-systeem te vervangen, maar om een optimale mix te vinden van geschikte vervoerswijzen en –diensten die passen bij de uitdagingen van de stad. De plannen bestaan uit fietsverbeteringen, nieuwe metrolijnen en, aan . de randen van de stad waar veel informele huisvesting is, meerdere kabelbanen.

Emancipatie

Dat de burgemeester niet meegaat in de paradoxale discussie van bus versus rail is al verfrissend, maar het meest inspirerende is dat ze een duidelijke visie heeft op de maatschappelijke doelen die ze wil bereiken met haar mobiliteitsplannen. Naast bereikbaarheidsissues spelen er namelijk ook nog andere, belangrijkere, zaken. De luchtkwaliteit is dusdanig slecht door alle auto’s, maar vooral gemotoriseerde tweewielers en vrachtverkeer, dat er gemiddeld vier mensen per dag aan sterven. Ook is de ongelijkheid tussen verschillende lagen van de bevolking enorm.

Als eerste vrouwelijke burgemeester, is Lopez ook de aangewezen persoon om de vrouwenemancipatie te leiden. En dat doet ze vol passie. Niet alleen in haar eigen staf met vrouwen op de hoogste posities op het gebied van mobiliteit, huisvesting en milieu, maar vooral in haar projecten. Zo biedt een van de lokale busbedrijven, La Rolita, - deze rijdt volledig met elektrische bussen - opleidingen speciaal voor vrouwen. De opleidingen zijn bijvoorbeeld voor chauffeuse, administratie en management. Hiermee wordt hen een pad geboden naar een stabiel inkomen, maar vooral naar emancipatie en trots. Momenteel is 60 procent van het rijdend personeel vrouw.

Nabij (nieuwe) ov-haltes verschijnen “Manzana del Cuidado” (verzorgingscentra), waar 700.000 vrouwen die in armoede leven, de kans krijgen voor een opleiding en training. Daarvoor krijgen zij steun voor hun zorg voor kinderen of oudere familieleden. Zo verandert burgemeester Lopez de gangbare verhoudingen en creëert ze rolmodellen voor toekomstige generaties.

Fietsen: De inclusieve optie

Wat fietsen betreft staat Bogota wereldwijd bekend om haar “Ciclovia” - een wekelijks terugkerend event waarbij de straten volstromen met fietsers van alle leeftijden. De bijna 50-jarige Ciclovia inspireerde al steden zoals Los Angeles en Mexico-City. Door deze traditie kreeg het fietsen de aandacht die het verdient en is er in Bogota inmiddels een netwerk van meer dan 600 kilometer aan fietspaden. In de duurzaamheidsweek werden daarnaast de plannen onthuld voor nog eens 499 kilometer.

Wat het opmerkelijke is aan Bogota’s fietsnetwerk is niet simpelweg de (toenemende) grootte, maar vooral de toegankelijkheid voor inwoners uit alle delen van de stad, ongeacht leeftijd, geslacht of inkomen. In het Noordwesten van de stad, ver weg van de historische binnenstad, kent het vrijliggende fietspad van de “Calle 139” een continue stroom met fietsende kinderen, ouders en anderen, die ons deed denken aan het Vredenburg in Utrecht. Ook op ontelbaar veel andere plekken in de stad zien we soortgelijke beelden waar kleine ondernemers, tieners en (jong) volwassenen fietsen naar school, werk of vrienden.

In Bogota is fietsen de mobiliteitsoptie voor iedereen. Er is geen stigma dat het alleen voor recreatie of woon-werkverkeer is. Gezien de toenemende congestie van auto, motor en bus, biedt de fiets een duurzaam alternatief voor schonere lucht, minder herrie en fijnere plekken in de stad. De recente start van de “Tembici” deelfietsen, met 400 stations, bieden zelfs bakfietsen en hand-aangedreven fietsen. Voor vele metropolen wereldwijd met soortgelijke uitdagingen, vormt Bogota hiermee een ideaal voorbeeld van goede stappen in fietsbeleid.

Mobiliteit als middel voor bredere doelen

Na vijf dagen alle uithoeken van Bogota te hebben bezocht, is het evident wat de (geplande) investeringen opleveren in een breder perspectief. Ondanks de huidige BRT-uitdagingen, blijft TransMilenio de toekomstige drager van het ov voor miljoenen inwoners en bezoekers, aangevuld met nieuwe metrolijnen, lightrail en kabelbanen. Fietsen is, ongeacht leeftijd en status, het middel voor de kortere afstanden en ook een oplossing van en naar het ov. De huidige plannen maken de stad klaar voor verdere groei, waarbij niet alleen de kwaliteit van de mobiliteit wordt verbeterd, maar de leefbaarheid van de hele stad beter wordt.

Onze ervaringen in Bogota hebben ons gesterkt in de mogelijkheden die mobiliteitsoplossingen kunnen bieden in brede zin. Als alle vormen van mobiliteit en infrastructuur goed worden ontworpen en geëxploiteerd, creëert het de ruggengraat voor een stad waarin autobezit en -gebruik niet vanzelfsprekend zijn en waar leeftijd, geslacht of inkomen geen beperking vormen voor bereikbaarheid. Vanzelfsprekend zijn er genoeg uitdagingen voor een stad van meer dan 8 miljoen inwoners en zal de druk op de huidige systemen verder toenemen.

Ook na de termijn van burgemeester Lopez komend jaar, is er heel veel aandacht en energie nodig om de toekomstige uitdagingen zoals klimaat, economie en bevolkingsgroei het hoofd te bieden. Maar wat deze week duidelijk heeft laten zien, is dat goed geïntegreerde netwerken van verschillende modaliteiten niet typisch Nederlands zijn. Wat we kunnen leren is de brede blik van de burgemeester en haar oneindige drive om het goede te doen voor haar stad en inwoners door een duurzaam mobiliteitssysteem