Toekomstbestendige bereikbaarheid in brede zin

Stedelijke mobiliteitsplannen gebaseerd op voorspellingen blijken vaak snel achterhaald. Bovendien gaan ze uit van een eenzijdig begrip van bereikbaarheid. Dat kan anders. Verschillende Europese steden gaan met de ‘TAP’-aanpak werken, die ook ruimtelijke ordening en digitalisering meeneemt in bereikbaarheidsplannen.

Vincent Marchau is hoogleraar aan de Radboud Universiteit (RU) bij het Instituut voor Management Research. Hij bekleedt de leerstoel Onzekerheid en Adaptiviteit van Maatschappelijke Systemen. Hij licht het driejarige project ‘Triple Access Planning for Uncertain Futures’ (2021-2024) toe, waarvan hij aan de wieg stond samen met Glenn Lyons uit Groot-Brittannië.

Marchau: ‘De mobiliteitsplannen van steden – zogenoemde Sustainable Urban Mobility Plans (SUMP’s) – gaan vaak nog uit van vooral transportmiddelen als het om bereikbaarheid gaat. Maar om belangrijke voorzieningen voor iedereen bereikbaar te maken, zijn er nog twee andere belangrijke middelen: ruimtelijke ordening en digitalisering. Onze Triple Access-benadering draait dan ook om een nieuwe manier van denken en plannen, waarbij bovendien rekening wordt gehouden met grote onzekerheid. Je hoeft alleen maar aan COVID-19 te denken om je te realiseren dat je er met het simpelweg doortrekken van trends niet komt. Daarbij zijn digitalisering en klimaatverandering in de afgelopen tijd nog prangender geworden dan ze al waren.’

Minder transport, meer ruimte en ICT

Marchau: ‘Je kunt de drie systemen van transport, ruimte en digitalisering als driehoek weergeven. De ‘bol’ van het transportsysteem is nu nog altijd vrij groot, maar de bollen ‘ruimte’ en ‘digitalisering’ worden steeds belangrijker, zoals in de figuur aangeven.’

Systems of systems

De drie systemen werken in op elkaar en op bereikbaarheid. Marchau geeft een voorbeeld. ‘Het wordt steeds gebruikelijker om online te vergaderen, spullen te bestellen op internet en andere diensten online af te nemen. Mensen hebben dan de auto voor een aantal bestemmingen op verdere afstand van huis minder nodig. Hierdoor neemt ook de vraag naar gemotoriseerd personenvervoer af. De beleidsinspanningen die hierop gericht zijn, nemen af, terwijl de inspanningen gericht op actieve modaliteiten en bestemmingen dichtbij huis misschien juist toenemen. Zo ontstaat er uiteindelijk een situatie waarin veel activiteiten en bestemmingen dicht bij huis liggen.’ Ook binnen de drie systemen zelf zijn er allerlei ontwikkelingen gaande, die elkaar beïnvloeden. Marchau: ‘Dit noemen we systems of systems thinking.’

Visiegestuurd plannen

Dan de toekomstbestendigheid. Marchau: ‘De oude manier van doen, kun je samenvatten met ‘predict & provide’. Daarbij denk je na over wat de meest waarschijnlijke toekomstsituatie zou moeten zijn en kijkt dan hoe je daar op kunt inspelen met je stedelijke mobiliteitsplan. Je plant dan vooral vanuit de vraag, die je met je aanbod wilt faciliteren. Maar we moeten toe naar ‘decide & provide’. Er zijn altijd meerdere scenario’s denkbaar. Beslis vanuit een visie op de toekomst welke vanuit maatschappelijk oogpunt het meest wenselijk is, en vertrek dan voor de planning vanuit het aanbod.’

‘Het gaat om het stellen van de juiste vragen. Dus niet: hoe modelleren we de meest waarschijnlijke toekomst, maar: hoe maken we onze systemen ‘fit for purpose’. Dan gaat het over sociale, economische en milieu-aspecten tegelijk – dus bijvoorbeeld ook over inclusiviteit. Denk bij zo’n ‘preferred’ scenario aan bijvoorbeeld de 15-minutenstad, waar de burgemeester van Parijs als een van de eersten mee kwam.’ Zo worden de Sustainable Urban Mobility Plans van ‘prognose-gestuurd’ steeds meer ‘visie-gestuurd’, met een grotere nadruk op een maatschappelijk impact die verder gaat dan alleen mobiliteit. ‘Daarbij hoort de erkenning dat het vormgeven van de toekomst een participatief proces is.’ Marchau heeft nog een aardige oneliner die het mooi samenvat: ‘Failing to think and plan, is planning to fail.

Handboek

Het TAP-project werkt momenteel aan het verfijnen van de theoretische basis en de evaluatie van bestaande SUMP’s. ‘Je ziet dan een gat tussen theorie en praktijk. Wij werken aan een instrument dat dit gaat dichten. Voor het maken van SUMPs gebruiken steden nu twaalf stappen in vier fases. Wij voegen daar zowel het triple acces-gedachtegoed, als het plannen onder onzekerheid uit onze benadering aan toe. Want de maatregelen die je bedenkt, moet je ook onderwerpen aan een stress-test. In welke toekomst gaat het juist goed en juist fout? Wat als er een pandemie uitbreekt – om maar wat te noemen – en wat kun je doen om met dat soort stressoren om te gaan? Het ontwerpen van de aanpassingen in de methodiek voor SUMPS doen we gezamenlijk met mensen uit de praktijk en die gaan er vervolgens mee experimenteren. Ons eindresultaat zal een handboek voor steden zijn.’

Onderzoeksproject

Onder de vlag van het kennisinitiatief VerDuS (‘Verbinden van Duurzame Steden’ van NWO inclusief Regieorgaan SIA, het Rijk en Platform31) werken consortia van onderzoekers en praktijkpartijen samen aan vraagstukken rond ruimte, wonen, bereikbaarheid, economie en bestuur. Het project ‘Triple Access Planning for Uncertain Futures’ wordt uitgevoerd door een breed internationaal consortium dat bestaat uit Radboud Universiteit, University of the West of England (UK), Urban Planning Institute (Slovenië), KTH (Zweden), University of Cagliari (Italië) en de gemeenten Nijmegen, Utrecht, Bristol, Aberdeen, Nova Gorica, Norrköping en Cagliari. Ook zijn er verschillende nationale transportautoriteiten betrokken en twee adviesbureaus, waaronder het Nederlandse MU Consult. ‘TAP’ is gefinancierd binnen de call ‘ERA-NET Cofund Urban Accessibility and Connectivity’ (JPI Urban Europe). Meer informatie op www.tapforuncertainty.eu