Wetenschapsnotities: De innovatiegang van de snelfietsroute

De afgelopen jaren is Nederland getuige geweest van een sterke groei in snelle fietsroutes: herkenbare, veilige en comfortabele routes tussen steden en tussen woon- en werklocaties. Hoe beweegt een innovatie als deze zich nu precies door mobiliteitsland en wat zijn de effecten ervan?

Door Ymkje de Boer, VerDuS SURF

Inmiddels is er al ruim 500 kilometer aan routes gerealiseerd en de komende jaren zal het aantal kilometers waarschijnlijk meer dan verdubbelen, vertelt Huub Ploegmakers van de Radboud Universiteit. “In Nederland bestaan uiteraard al veel langer fietsverbindingen tussen steden, maar door de opwaardering van de kwaliteit en inrichting worden ze aantrekkelijker. Fietsers hebben bijvoorbeeld vaker voorrang. Zo hoopt men grotere groepen aan de fiets te binden. Veel woongebieden liggen immers op fietsafstand van stedelijke centra en met de opkomst van de e-bike en speedpedelec is de fietsbare afstand ook nog eens vergroot.”

Van ‘fietssnelweg’ naar ‘doorfietsroute’

Om inzicht te krijgen in hoe zo’n innovatie als de snelfietsroute zich nu precies door ‘mobiliteitsland’ beweegt, hebben de onderzoekers gekeken naar de ontwikkeling, de verspreiding en de effecten van het fenomeen. “We hebben gedocumenteerd welke evolutie het concept heeft doorgemaakt. Eerst – in 2006 – waren snelfietsroutes vooral een instrument voor filebestrijding. Nu worden ze gezien als brede mobiliteitsoplossing die meerdere maatschappelijke doelen dient. Niet alleen het concept is hierdoor veranderd, maar ook de naamgeving. De in eerste instantie veelvuldig gebruikte aanduiding ‘fietssnelweg’ was aansprekend voor politici en beleidsmakers, maar wordt door omwonenden geassocieerd met hoge snelheden, overlast en gevaar. Zelfs de term ‘snelfietsroute’ maakt om dezelfde reden nu soms plaats voor ‘doorfietsroute’.”

Succes- en faalfactoren

Ook brachten de onderzoekers alle initiatieven in Nederland in kaart. Ploegmakers: “Voor meer dan een derde van alle, op dit moment bekende, initiatieven hebben we een rijk databestand opgebouwd met informatie over mogelijke succes- en faalcondities. De doorlooptijd is daarbij onze belangrijkste maatstaf voor succes: deze varieert van drie tot veertien jaar. De resultaten laten zien dat de eerste, meer experimentele routes vrij snel gerealiseerd konden worden. Bij de routes die later zijn geïnitieerd lijken vooral commitment en capaciteit bij de betrokken gemeenten en de aanwezigheid van een onafhankelijke en ervaren procestrekker van groot belang.”

Toename in gebruik

De belangrijkste motivatie voor overheden om snelle fietsroutes aan te leggen is om meer mensen op de fiets te krijgen. Om te evalueren of dit daadwerkelijk het geval is hebben de onderzoekers telgegevens voor de periode 2011-2018 in de provincie Gelderland geanalyseerd. Daartoe is de toename in het aantal gebruikers op snelfietsroutes vóór en na realisatie vergeleken met de groei op andere provinciale fietspaden. Ploegmakers: “We zien een duidelijke toename in het gebruik van de routes. Er wordt gemiddeld 33 procent meer gefietst bij telpunten op snelle fietsroutes. Ook zien we een duidelijke toename naarmate de tijd verstrijkt: van 28 procent meer fietsers in het jaar van de oplevering tot een verdubbeling na drie jaar.”

Het consortium

In het onderzoeksproject ‘Opschaling van snelfietsroutes voor een duurzame, filevrije mobiliteit’ (2018-2019) werkten onderzoekers van de Radboud Universiteit onder leiding van prof. dr. Arnoud Lagendijk samen met het Radboudumc, provincie Gelderland en Goudappel Coffeng. De onderzoekers zijn ook aangehaakt bij de Tour de Force en de themagroep ‘hoogwaardig fietsnetwerk’, waar hun resultaten worden gebruikt. Radboudumc speelt een belangrijke rol binnen het initiatief ‘Duurzaam Bereikbaar Heijendaal’ waarin twaalf organisaties - onderwijsinstellingen, ziekenhuis, overheden en vervoerders – samenwerken aan een betere bereikbaarheid van de Campus Heijendaal in Nijmegen. Het stimuleren van het gebruik van vier snelfietsroutes die naar de campus leiden is onderdeel van deze samenwerking. De provincie Gelderland heeft uitgebreide ervaring met de aanleg van snelfietsroutes: inmiddels zijn hier zeven hoogwaardige routes gerealiseerd. Goudappel Coffeng levert advies en ondersteuning voor de ontwikkeling en uitvoering van snelfietsroutes.

Smart Regions of the Future

In het onderzoeksprogramma Smart Regions of the Future werken consortia van onderzoekers en praktijkpartijen samen aan vraagstukken rond ruimte, wonen, bereikbaarheid, economie en bestuur. Ongeveer de helft hiervan zijn kortdurende eenjarige projecten, die snel bruikbare kennis opleveren, zoals dit project rond de snelfietsroutes. VerDuS SURF valt onder het kennisinitiatief Verbinden van Duurzame Steden (VerDuS) van NWO, Regieorgaan SIA, Platform31 en het Rijk.