ISA heeft een ‘champion’ nodig

Bert van Wee, TU Delft:
‘Om dynamische ISA ingevoerd te krijgen zou een figuur als Jeremy Clarkson moeten zeggen dat we er allemaal mee moeten gaan rijden' 

Langetermijneffecten van gedragsbeïnvloeding kunnen we alleen verwachten in combinatie met ondersteunende technologie. Systemen die bestuurders feedback geven op hun rijgedrag zijn een stap in de goede richting, maar de grootste effecten worden verwacht van technologie die gedrag afdwingt, zoals vormen van ISA, intelligent speed adaptation. Helaas zijn die niet altijd even populair. Volgens hoogleraar transportbeleid Bert van Wee is er een ‘champion met visie’ nodig om de invoering ervan kans van slagen te geven.

‘Beinvloeden van verplaatsingsgedrag is de core business van het vak verkeerskunde’, zegt Bert van Wee, hoogleraar transportbeleid aan de TU Delft en wetenschappelijk directeur van onderzoeksschool TRAIL. ‘Zo heeft het aanleggen van nieuwe infrastructuur, bijvoorbeeld invloed op routes die weggebruikers kiezen, met welke snelheid ze rijden, en of ze een auto aanschaffen. Maar als beleidsmakers het hebben over gedragsbeïnvloeding, dan bedoelen ze meestal sociaal-psychologische maatregelen zoals voorlichting. De verwachtingen van dit soort maatregelen waren begin jaren 90 hoog gespannen. Er werd gerekend op grote effecten, maar dit bleek veel te optimistisch.’

‘Wetenschappelijk onderzoek toonde 20 jaar geleden al aan dat de attitude van mensen door voorlichting wel verandert, maar dat de invloed op hun gedrag beperkt is. Ze passen hun gedrag alleen op de korte termijn aan.’ Substantiele langetermijneffecten van sociaal-psychologische gedragsmaatregelen zijn volgens Van Wee alleen te verwachten als deze met technologie worden ondersteund. Voorbeelden van dit soort technologie zijn informatiesystemen in de auto die de bestuurder voorlichten over het brandstofverbruik, indicatoren die aangeven wanneer je beter naar een hogere versnelling kunt schakelen, of een gaspedaal dat tegendruk geeft bij te hoge snelheden.

De pijn zit in verandering, niet in de uitkomst

Van Wee: ‘Dit soort feedback-systemen zijn een prima ondersteuning bij campagnes voor zuiniger of veiliger rijgedrag. Maar de effecten worden pas echt groot met systemen die gedrag afdwingen. Met sommige vormen van dynamische ‘intelligent speed adaptation (ISA) is het bijvoorbeeld fysiek niet meer mogelijk om harder te rijden dan de maximumsnelheid. En die snelheid hangt dan ook nog af van waar en wanneer je rijdt. Op een lege snelweg ’s nachts geldt misschien een limiet van 130 km/uur, terwijl je er overdag 80 of 100 km/uur mag rijden.’

Ondanks de verwachte positieve effecten op de verkeersveiligheid verwacht Van Wee niet dat dynamische ISA op korte termijn zal worden ingevoerd. ‘De pijn zit met name in de verandering. De uitkomst is namelijk niet het probleem, want als het er ooit doorkomt, dan is het een acceptabele maatregel, en zal het over tien jaar juist politiek incorrect zijn om zelfs maar voor te stellen het weer af te schaffen. Het is vaker vertoond dat het draagvlak onder de bevolking voor een aanvankelijk impopulair systeem enkele jaren na invoering toenam, bijvoorbeeld bij het tolsysteem in Noorse steden.’

Champions vind je niet onder beleidsmakers

De slagingskans van ISA neemt volgens Van Wee in grote mate toe als een gezichtsbepalend figuur – iemand met charisma, visie en de capaciteit om de neuzen dezelfde kant op te krijgen – zich sterk gaat maken voor het systeem. Bekende voorbeelden van zulke ‘champions’ zijn de burgemeester van het Braziliaanse Curitiba, die een snelbussysteem in zijn stad liet aanleggen, en de Londense burgemeester Ken Livingstone, bekend van de congestion charge. ‘Van Livingstone werd van tevoren gezegd dat hij politieke zelfmoord pleegde als hij dit tolsysteem zou invoeren, maar hij werd achteraf zelfs herkozen.’

‘De Londense burgemeester Ken Livingstone werd zelfs herkozen nadat hij het tolsysteem, congestion charge, invoerde in de Londense binnenstad.’
Foto: Bert van Wee

Het is moeilijk zoeken naar een champion onder beleidsmakers, stelt van Wee. ‘Die richten zich vaak op de korte termijn, en willen daarom prestigieuze projecten uitvoeren, wat ten koste gaat van onderhoud en langetermijndoelen. Dat is niet alleen wat veel mensen denken, politiek economen hebben dit effect zelfs bewezen en beschreven in theorieën als de ‘public choice theory’( publiekekeuzetheorie.red).’

Jeremy Clarkson

‘Om een systeem als dynamische ISA ingevoerd te krijgen zou er eigenlijk een figuur als Jeremy Clarkson moeten opstaan die zegt dat we er allemaal mee moeten zouden gaan rijden, en zich er voor inspant het systeem op straat te krijgen. Dat klinkt natuurlijk onwaarschijnlijk, en ik ben dan ook niet optimistisch dat het gebeurt.’

Goed in bedenken, maar niet in doen

Daar komt nog eens bij dat Nederland wel goed is in het bedenken van innovatieve maatregelen maar er niet in slaagt om ze tot uitvoering te krijgen. ‘Wij liepen ooit voorop in Europa met onze plannen voor prijsbeleid, in het SVV II in 1988 is dat al meegenomen. Maar andere landen haalden ons in. Inmiddels hebben onder meer Duitsland, Engeland en Noorwegen al een vorm van beprijzing ingevoerd, en wij nog steeds niet. Daarom verwacht ik dat systemen voor gedragsbeïnvloeding eerder zullen verschijnen in België en de Scandinavische landen dan bij ons.’ 

 
Auteur: Margriet Verhoog