Van reparatie naar preventie

Het verleiden van mensen tot duurzame vervoerskeuzes staat centraal in ons werk. We proberen vastgeroeste attitudes en gewoontegedrag te veranderen, zodat automobilisten gaan fietsen of het ov gebruiken en ov-reizigers weer gaan fietsen. Mobiliteitskeuzes krijgen echter al op jonge leeftijd vorm. Veertienjarigen spreken vol overtuiging over hun ‘mobiliteitstoekomst’ van fiets naar brommer naar auto, alsof het een natuurlijke route naar volwassenheid is. Geen wonder: decennialang hebben we de auto gepresenteerd als het ultieme statussymbool en teken van succes. Jolanda Smit, XTNT en Ferry Wahls, gemeente Maastricht gaan hier dieper op in.

Ferry Wahls, beleidsadviseur Mobiliteit bij de gemeente Maastricht en Jolanda Smit, directeur XTNT, zien graag een fundamenteel andere aanpak: “We laten vastgeroeste attitudes te gemakkelijk ontstaan. Het is tijd voor een andere aanpak: preventie in plaats van reparatie. Gemeente Maastricht en Zuid-Limburg Bereikbaar zetten in 2025 eerste experimenten in om deze aanpak vorm te geven. En daarmee zetten ze stappen naar een nieuw mobiliteitsrecept, met preventie als uitgangspunt.”

Mobiliteitsopvoeding als ontbrekende schakel

We staan voor een fundamentele mobiliteitstransitie waarin duurzaamheid en rechtvaardigheid centraal staan, en niet langer de dominantie van de auto. Deze omslag vraagt om een nieuwe mobiliteitscultuur - en die begint bij de jeugd. 

Toch richten we onze pijlen momenteel vooral op volwassenen. We investeren miljoenen in infrastructuur en gedragsbeïnvloeding van deze groep, terwijl we bij kinderen niet verder komen dan verkeersveiligheidseducatie. Een gemiste kans, want juist de jonge jaren zijn cruciaal voor het ontwikkelen van duurzame gewoonten. Net zoals we kinderen leren over gezonde voeding en beweging, moeten we hen ook vertrouwd maken met duurzame mobiliteit.

Van verkeerseducatie naar mobiliteitsbewustzijn 

In 2023 startten gemeente Maastricht en Zuid-Limburg Bereikbaar (ZLB) het project ‘Een autoloze generatie’. Het project is medegefinancierd vanuit het Schone Lucht Akkoord en heeft als doel innoveren en leren. Centraal staat de vraag hoe we kunnen voorkomen dat jongeren overstappen op de auto bij cruciale levensmomenten, zoals de start van een vervolgopleiding (16 jaar) of eerste baan (20 jaar). Het project richt zich specifiek op vmbo-leerlingen en mbo-studenten. Hoe zorgen we dat hun houding ten opzichte van fiets en openbaar vervoer positief is, zodat er ook intentie is om deze vervoerwijzen te blijven gebruiken? 

De eerste onderzoeksresultaten zijn onthullend: veertienjarigen hebben hun mobiliteitstoekomst al uitgestippeld. De brommer staat in het vooruitzicht en ze sparen al voor een auto, of hebben met ouders al afspraken gemaakt over rijbewijs en auto. Deze vroeg gevormde houding blijkt bepalend: bij grote veranderigen in hun leven vallen jongeren hierop terug.

Een nieuwe generatie mobilisten vormen

Dit inzicht dwingt ons om eerder in actie te komen. Laten we zorgen dat we jongeren helpen een duurzame mobiliteitshouding te ontwikkelen. Op diverse momenten is er de kans om jongeren aan het denken te zetten én hen te helpen anders te kijken naar mobiliteit. De effecten hiervan reiken verder dan vervoerskeuzes: een kind dat opgroeit met duurzame mobiliteit, begrijpt later beter waarom een gemeente kiest voor autoluwe wijken of investeert in fietsinfrastructuur. Zo kunnen kinderen zelfs als katalysator fungeren voor verandering binnen het gezin.

Erkennen dat actieve inzet in ‘mobiliteitsopvoeding’ nodig is

Een preventieve benadering is nodig. In plaats van achteraf bijsturen van al gevormde mobiliteitspatronen, richten we ons op het vroeg ontwikkelen van een duurzame mobiliteitshouding. Maar hoe pak je dat aan? De eerste stap is erkenning: als we de mobiliteitstransitie serieus nemen, moeten we jongeren actief begeleiden in hun keuzes en houding over mobiliteit. Naast dat we de omgeving duurzamer en rechtvaardiger willen inrichten, moeten we er ook voor zorgen dat jongeren nadenken over de keuzes die zij kunnen maken op het gebied van mobiliteit. 

Eerste experimenten in Maastricht

Gemeente Maastricht zet deze erkenning om in concrete actie en haakte ZLB aan als uitvoerende partner. Samen met Bonnefanten College en Vista College onderzocht ZLB hoe jongeren denken over mobiliteit en wanneer zij mobiliteitskeuzes maken. Nu is de fase aangebroken om van inzicht naar interventie te gaan. In 2025 starten enkele experimenten waarbij we onderzoeken hoe we effectief kunnen inspelen op de mobiliteitshouding van jongeren. Bijvoorbeeld door het geven van rekenlessen waarin alle kosten van mobiliteit naar voren komen, dus ook de verborgen kosten van de auto en de kosten van CO2-uitstoot en files. Of jongeren het ov laten ervaren, al voordat zij hun keuze voor het mbo hebben gemaakt. Daarbij kijken we nadrukkelijk naar de rol van hun directe sociale omgeving - van school tot vrienden en ouders. 

Oproep: samen werken aan preventie

Een cultuuromslag in mobiliteit vraagt om een lange adem én om samenwerking. Maastricht zet met ‘Een autoloze generatie’ een belangrijke eerste stap, maar dit is slechts het begin. Echt impact maken vraagt om aanhaken van andere gemeenten, provincies en het Rijk. Alleen met gezamenlijke investering in preventie, kunnen we een nieuwe generatie vormen die duurzame mobiliteit als vanzelfsprekend ervaart. Want ook in mobiliteit geldt: voorkomen is beter dan genezen. Wie pakt deze handschoen met ons op?