Besef van tijd: sleutel voor duurzame mobiliteit?

Het is niet zo lang geleden dat ik bijna elke ochtend op Utrecht Centraal een trein pakte. En ook nu reizen we geregeld per trein, of in elk geval met het openbaar vervoer. Maar het verschil van tijd- en reisbeleving kan nauwelijks groter. Niet dat er iets mis is met het Nederlandse openbaar vervoer; in tegendeel. Iedereen die klaagt over vertraging of gebrek aan service raad ik aan om een tijdje de wereld rond te trekken. Maar juist die reacties - de stress die over de perrons golft bij vijf minuten vertraging - maakt het verschil. Stress is een besmettelijke toestand van zijn. In Nederland - die uitspraak durf ik inmiddels aan - staan onze poriën wat dat betreft wijd open. En niet alleen op het station of in de trein; ook op de weg wordt een beetje suffen al snel voorzien van lik op stuk door medeweggebruikers.

In Zuid-Amerika werden we voor het eerst getroffen door de totale Zen-toestand van lokale reizigers. Maar ook in Australië - waar trouwens net als bij ons tijd geld is - maken de enorme afstanden geduldig. En in Birma nam slow travel compleet nieuwe dimensies aan. Op de stations staan de stretchers permanent klaar. Ook al rijden er elke dag treinen, niemand waagt zich aan enige tijdsindicatie.

Westerse reizigers doen iets met hun tijd; ze lezen boeken, schrijven in hun dagboeken of werken desnoods hun Facebook-pagina bij op de bushalte. Neem dan de Bolivianen, Peruanen en Birmezen; zij zijn gewoon. Reistijd wordt slapend, denkend of pratend doorgebracht. Slapen, denken of praten? In Nederland verlangen we daarnaar. Daar nemen we zelfs kostbare vrije tijd voor op.

In werkelijkheid zou reistijd ons die ontspanning kunnen brengen. De enige voorwaarde is dat we er zelf aan meewerken. En waarom ook niet? Bovendien heeft het nog een ander effect. Nu, al negen maanden onderweg, beginnen we ons te beseffen wat tijd doet met de keuzevrijheid die we voelen. De keuzerijkdom is zoveel groter dan we ons van tevoren konden voorstellen. Het gevolg is dat we nu veel eerder geneigd zijn om tijd vrij te maken voor wat wij belangrijk vinden. Dat vertaalt zich bij ons in het maken van duurzamere keuzes; in wat we eten bijvoorbeeld, maar ook in de manier waarop we reizen. We nemen de langzame trein de bergen uit, zakken per boot de rivier af of kruipen met z’n drieën met twee rugzakken op een scooter. Als bonus krijgen we daar nog meer ontspanning en besef van tijd voor terug.

Als je daar even bij stil staat, dan ligt daar - in ons tijdsbesef - een cruciale sleutel voor duurzame mobiliteit. Met druk op tijd, besmettelijkheid van stress en dwang van agenda’s perken we ons gevoel van vrijheid in, terwijl dat ons juist helpt om andere keuzes te maken. Zeker zakelijk en in woon-werkverkeer kiezen we daarom meestal maar gewoon voor efficiënt. En door dat gehaast voelt het alleen maar drukker; alsof we daardoor nog minder tijd hebben. Dat noem ik de haastparadox.

Die werkelijkheid veranderen we natuurlijk niet zomaar. Tegelijkertijd richten we onze beleidsinspanningen nog steeds grotendeels op zakelijk verkeer, woon-werkverkeer en goederenvervoer. Je kunt je afvragen of het juist daar - vanwege de druk op tijd - wel zin heeft? Voelen mensen zich dan wel voldoende vrij om anders te denken of anders te kiezen? Dat zou - met name als het gaat om duurzame mobiliteit, maar ook voor mobiliteitsmanagement bijvoorbeeld - pleiten voor meer aandacht voor sociaal-recreatief verkeer. Daar voelen we minder tijdsdruk. Daar liggen meer kansen om de vrijheid te voelen om andere - duurzamere - keuzes te maken of uit te proberen. Bovendien is het aandeel sociaal-recreatief verkeer in onze totale mobiliteit is enorm, en nog steeds groeiend. Een prachtige vrijetijdsproeftuin om nieuwe alternatieven uit te proberen.

En hoog tijd. Nederland is hard toe aan meer ontspanning en minder stress; zeker ook onderweg.

Of zoals de Thai zeggen: ‘het leven is zo kort, we kunnen het beter rustig aan doen!’

 
Auteur: Joske van Lith