Gevaarlijke periode, die eerste schoolweken, vanwege het kinderbrein

Als na de grote vakantie de scholen weer beginnen, breekt er in het verkeer een onveilige tijd aan. Het ongevalsrisico neemt sterk toe; sommige bronnen spreken van 200% meer kans op een verkeersongeluk. Er zijn vaak schoolgaande kinderen bij betrokken. Zo tonen cijfers van het SWOV aan dat er een piek zit in het aantal gewonde fietsers onder twaalfjarigen in september. Het zijn de kinderen die voor het eerst naar de middelbare school gaat. Hoe zit dat?

Na weken zomervakantie waarin tijdsdruk en aandacht op een wat lager pitje staan, is de routine in het verkeer naar werk en school ook een beetje verdwenen. We moeten weer wennen aan de drukte en gaan weer haasten om op tijd te zijn. Voor veel kinderen is het een spannende tijd; nieuwe klas, nieuwe vriendjes, oude vriend(innet)jes lang niet gezien en dus veel vakantiebelevenissen om te delen. Dat zorgt er voor dat bij de reis naar school - voorzichtig uitgedrukt - ook niet alle aandacht op de weg en het verkeer is gericht. En daar komt dan de eeuwige verleiding van de smartphone nog eens bij; zowel bij de schoolgaande kinderen als bij de automobilisten die met hen de weg moeten delen.

Onze scholen zijn weer begonnen

Veilig Verkeer Nederland waarschuwt automobilisten ieder jaar met spandoeken en posters waarop staat dat de scholen weer begonnen zijn. Die campagne is keihard nodig, maar op zichzelf niet in staat om de verkeersrisico's te minimaliseren. We zijn als automobilisten helaas goed in het uitfilteren van informatie die we niet belangrijk achten of die we liever helemaal niet zien. Maar goed, onder de automobilisten die de boodschap wél tot zich nemen, zal het aandachtniveau wat hoger zijn en de snelheid wat lager. Dat zijn toch belangrijke voorwaarden voor een veiliger verkeer. Vorig jaar verscheen de boodschap "Onze scholen zijn weer begonnen" als proef ook op het navigatiescherm van honderdduizenden automobilisten dankzij medewerking van onder meer TomTom en Flitsmeister. Wat mij betreft een prima zaak en iets dat om navolging vraagt.

Om het aantal verkeersslachtoffers te verminderen is de roep om aandacht dus belangrijk. Daarnaast is een veilige en begrijpelijke wegindeling zeker zo belangrijk. Gekrioel van opgewonden kinderen tussen halterende en parkerende auto's bij scholen is een bron van gevaar. Een manier om hier snel en duidelijk verbetering te realiseren is het concept 'Schoolstraat' dat vanuit het Italiaanse Bolzano via België nu ook mondjesmaat naar Nederland is overgewaaid. Ook dat verdient meer navolging. De straat langs de school wordt in ieder geval voor de ingang van de school twee keer per dag afgesloten voor gemotoriseerd verkeer. De hele stad reserveren voor schoolgaande kinderen kan niet, maar laat de lopende en fietsende scholieren dan wel bij de school het rijk alleen hebben.

Kinderen op weg helpen

De belangrijkste sleutel om kinderen veilig naar school te laten gaan, is echter niet in handen van scholen en gemeenten, maar van de ouders zelf. Kinderen worden veel te vaak en te lang met de auto naar school gebracht, waardoor ze niet leren zelf aan het verkeer deel te nemen. Het is zelfs zo erg dat de verkeersonveiligheid als reden wordt aangevoerd om kinderen met de auto naar school te brengen. Fietsen zou te gevaarlijk zijn. Een beter - of juist slechter - voorbeeld van een catch22 is er niet.

Oogkleppen

Er is geen betere manier om kinderen wegwijs te maken in het verkeer dan ze het van jongs af aan laten ervaren en hen daarbij te helpen. Kinderen worden te vaak als kleine volwassenen beschouwd. We denken dat als we ze iets geleerd hebben, ze het dan wel weten. Maar kinderen beleven de wereld heel anders. Peuters lopen eigenlijk met een soort oogkleppen op en zien alleen wat er recht voor hen is. Pas omstreeks hun achtste jaar gaat de wereld verder voor hun open en ontstaat er ook een 'opzij' en 'een achtergrond'. Tot 12 jaar kunnen kinderen hun aandacht maar moeilijk op het verkeer richten, zeker als het druk is.

Domeinspecifiek

Daarnaast verloopt het leerproces in het verkeer bij kinderen heel domeinspecifiek. Dat wil zeggen dat leerervaringen alleen uit te voeren zijn in de specifieke situatie waar het geleerd is en niet zo maar even 'ergens anders' zijn toe te passen. Als ouder moet je het kind dus lang begeleiden, ook al denk je dat hij of zij het onderhand wel moet begrijpen. En als je kind dan rond het 12de levensjaar voldoende skills heeft opgebouwd, doet de pubertijd haar intrede met gevoeligheid voor groepsdruk, het opzoeken van grenzen, minder zelfcontrole en een lagere risicoperceptie tot gevolg. Mede hierom is het eigenlijk onbegrijpelijk dat uit onderzoek blijkt dat verkeerseducatie minder gewicht krijgt in de opvoeding dan sociaal en fysiek welzijn, schoolprestaties en een gezond eetpatroon.

Ouders vergeten ook nogal eens hoe belangrijk zij zijn al voorbeeld voor vooral jongere kinderen. Zij zijn rolmodel voor hun kinderen; deze imiteren goed maar ook slecht gedrag. Ouders die zelf de verkeersregels in het bijzijn van hun kinderen aan hun laars lappen, denken dat zij hun kind wel kunnen uitleggen dat dit gedrag een uitzondering is. En dat het kind best zal begrijpen dat het het verkeerde gedrag niet moeten overnemen. Zo nam een vader die zich bewust was van zijn voorbeeldrol, de telefoon met de hand op achter het stuur in het bijzijn van zijn zoontje van 6. Hij dacht niet dat dit kwaad kon: “Ik leer hem later wel dat dat niet moet. Als ik gebeld wordt neem ik gewoon op, natuurlijk kan ik dan nog goed opletten.” Daar gaat het dus helemaal fout, want het kind leert zo wel degelijk het ongewenste gedrag: 'Papa doet het, dus het kan best.'

Conclusie: neem als ouder je verantwoordelijkheid

Campagnes en weginrichting zijn belangrijk. Kinderen veilig naar school laten gaan is een zaak van scholen, de gemeente en belangenorganisaties, maar primair van de ouders. Ga vanaf de peutertijd met je kind op pad en leer hen aan het verkeer deel te nemen. Denk niet te snel 'nu kunnen ze het wel', want leren in het verkeer is een lang proces. Geef in ieder geval het goede voorbeeld. Fiets in de vakantie de route naar school alvast eens, wijs hen op gevaarlijke punten en observeer hoe je kind zich in het verkeer gedraagt. Leer hen dat de grootste vijanden in het verkeer je telefoon, haast en een gebrek aan aandacht voor andere verkeersdeelnemers zijn.

Zie voor dit onderwerp ook bijgaand filmpje

Referenties

Factsheet, 2019, Kinderen van 0 - 14 jaar, SWOV, Den Haag.

Nieuwsredactie, 2021, Onze scholen zijn weer begonnen. Pas je snelheid aan!, Zwartewaterkrant, 21 augustus.

Tabula Rasa, 2017, De betrokkenheid van ouders/opvoeders bij verkeersveiligheid verhogen: interventierichtingen, Den Haag.

Vogelaar, L., 2022, Voorbereid naar school: vroeg en veel fietsen, Reformatorisch Dagblad, 22 augustus.

Kijk voor meer blogs van Gerard Tertoolen op http://deverkeerspsycholoog.nl/blog/