Peter van der Knaap, SWOV over Smart cities: 'Meer techniek leidt onherroepelijk tot meer veiligheid

‘Fouten maken is menselijk. Mensen accepteren daarom fouten van zichzelf en van een ander, maar dat geldt niet voor de techniek. De tolerantie voor ongevallen waarbij je je overgeeft aan ‘een systeem’ is veel lager dan in het verkeer, waarbij je als mens zelf aan het stuur zit. Denk maar aan de luchtvaart. Technologie speelt een grote rol in smart cities en de verkeerssystemen van de toekomst en daarom moet de stad van de toekomst wel meer verkeersveiligheid bieden.’ Dat concludeert Peter van der Knaap, directeur SWOV.

Peter van der Knaap: ‘Smart Cities zijn succesvolle steden die via allerlei sociale en technische netwerken tot duurzame groei komen. Maar ook plaatsen waar voorwaarden worden gesteld aan die groei: economisch succes moet samengaan met een plezierige en gezonde manier van leven. Dat betekent slim bereikbaar zijn voor iedereen, maar dan in een slimme combinatie met andere doelstellingen. Leefbaarheid en duurzaamheid staan daarbij voorop. Dat betekent dus werken aan minder CO2-uitstoot, de beschikbare ruimte beter benutten en een vormgeving die sociaal gedrag uitlokt. Verkeer is namelijk altijd sociaal. Het zijn bijna synoniemen: verkeer kan soms langs elkaar, maar moet vaak met elkaar. En dat geldt al helemaal voor steden. En ten slotte moet het betaalbaar zijn.’

Van der Knaap ziet de nieuwe technische ontwikkelingen gepaard gaan met een bijna ongebreideld optimisme. ‘Er is een sterk vooruitgangsgeloof dat nieuwe technische en sociale netwerken als vanzelf tot een betere samenleving leiden. Het wordt allemaal mooier, schoner en efficiënter. En daar lift ‘veiligheid’ gegarandeerd in mee’, zo stelt hij: ‘Zonder veiligheid kan er geen sprake zijn van duurzaamheid en leefbaarheid. Bovendien is veiligheid ook goed voor bereikbaarheid en zijn investeringen in veiligheid op zich al ‘smart’: ze verdienen zichzelf terug.’

‘Nul verkeersdoden is een prachtig doel en kan op onderdelen in de toekomst zeker een concreet perspectief bieden. Trouwens: met klassieke veiligheidsmaatregelen, zoals een vergevingsgezinde infrastructuur en het scheiden van kwetsbaar en gemotoriseerd verkeer, kunnen we nog stappen maken. Dat is ook nodig als we allemaal steeds ouder worden. Maar op andere punten moet je je goed afvragen hoever je wilt gaan in het aantasten van de vrijheid’, relativeert Van der Knaap.

‘Ook waak ik voor overschatting. Heel concreet: denk aan autonoom rijdende voertuigen. Reken maar dat die strak zullen worden afgesteld als ze in stadscentra en verblijfsgebieden gaan rijden: er mag geen kind geraakt kunnen worden. Ik heb de CEO van Tesla eens horen zeggen dat hij het zich niet kan voorstellen dat hij aan de ouders van een meisje van vier moet uitleggen hoe een van zijn auto’s haar dochter heeft kunnen doodrijden. Dat betekent grenzen aan het mengen van verkeer: ik verwacht dat het autorijden in de stadscentra verder gaat afnemen omdat voertuigen steeds moeten stoppen. Zwaar goederenvervoer en voertuigen met veel massa en snelheid zullen nog meer worden omgeleid, bijvoorbeeld naar de randen van de stad en van de dag. Naar verwachting zal ook steeds meer zwaar vervoer ondergronds gaan.’

Van der Knaap ziet ook kansen voor handhaving: ‘Bij verdergaande ontwikkeling van de voertuigtechniek valt een stuk externe handhaving weg omdat de techniek simpelweg geen overtredingen meer toelaat. Denk aan voertuigen die automatisch afremmen in dorps- en stadskernen. Of aan zones die zijn simpelweg niet te betreden zijn als een voertuig er niet mag komen. Dat scheelt een hoop lelijke toegangsconstructies en paaltjes.’

Het draagvlak voor dergelijke techniek is groot, stelt Van der Knaap: ‘Onderzoek laat zien dat een meerderheid van de bevolking er bijvoorbeeld geen moeite mee heeft dat een bestuurder met te veel alcohol op zijn voertuig niet eens kan starten’. Voorwaarde is wel dat die techniek gemakkelijk en foutloos werkt en dat is natuurlijk niet van de ene op de andere dag geregeld: ‘Die overgangssituatie goed doorkomen, dat is de uitdaging van de komende jaren. Vooralsnog komen we nog niet eens goed uit de snorscooterdiscussie.’

‘We moeten leren en dus vooral goed kijken naar praktijkconcepten die de doelstellingen van een leefbare en duurzame stad nu al dichterbij kunnen brengen. Zo zal het OV sneller smart worden, simpelweg omdat er een systeem achter schuilt. En hoewel veel stadsverkeer low-tech zal blijven kantelt de visie op de fiets momenteel snel van probleem naar oplossing, heel mooi om te zien. Steden ontdekken dat fietsroutes waar je veilig, schoon en gratis kunt parkeren zichzelf terugbetalen in meer winkelend publiek.’ Van der Knaap refereert aan Bikenomics: wat is het economische voordeel van de fiets? ’Het is niet voor niets het thema van de verkiezing voor de fietsstad 2016. Ik ben benieuwd wat dat oplevert.’ 

In navolging van de auto-industrie met NCAP-scores voor veilige voertuigen zijn steeds meer wegbeheerders bezig met sterren voor veilige en minder veilige wegen. ‘Die systematiek wordt internationaal steeds beter. En dat gaat ook voor fietsers muziek opleveren: wij werken bijvoorbeeld met ANWB en vier provincies aan een methode voor een ‘safe cycle network’. Een instrument waarmee de kwaliteit van je fietspadennetwerk gemeten kan worden dus. En dat wordt met de komst van de e-bike en de speed pedelec alleen maar belangrijker. Wat overigens een leuk neveneffect is van de e-bike: Je hebt door het elektrisch systeem vrijwel altijd goede verlichting.’

En de verkeerskundige van nu, wat moet die in de smart city? ‘Oude wijsheden van het scheiden van verkeersstromen bij verschillen in massa en snelheid krijgen nu een steun in de rug, maar de verkeerskundige moet zich wel los kunnen maken van louter infrastructurele oplossingen. Wat kun je straks met techniek in plaats van met steen of beton? Ik denk ook aan een speler als Flitsmeister die groot geworden is door weggebruikers te waarschuwen voor flitsers, maar nu ook een partij wordt met slimme verkeersdata. Dat moeten we benutten, net als de betere gegevens over verkeersongevallen waar politie, Verbond van Verzekeraars en bureau VIA aan werken onder de noemer van STAR (Smart Traffic Accident Registration).’  

De smart city krijgt als toekomstbeeld veel aandacht, en dat is volgens Van der Knaap terecht: ‘Het kan veel opleveren: minder onnodig verkeer, maar ook verkeerstromen die op een vriendelijke manier worden verleid zich goed te gedragen. En wel zo dat kwetsbare deelnemers niet worden bedreigd. Als we meer overlaten aan techniek, zal dat de veiligheid wel ten goed moèten komen: we accepteren geen fouten van een verkeerssysteem dat de beslissingen voor ons neemt. Een systeem waar we onze kinderen - of ouders - veilig aan willen overlaten. Meer techniek zal dus leiden tot meer veiligheid. Onherroepelijk.’