Er is revolutionaire interesse voor licht in techniek en wetenschap

'‘Er wordt gedacht aan navigeren met licht in combinatie met informatie uit sensortechnologie in palen’

Yvonne de Kort, TU Eindhoven en Intelligent Lighting Institute

‘Licht is het mooiste wat er is´, zegt Yvonne de Kort, hoofddocent omgevingspsychologie in de mens-techniek-interactie aan de TU Eindhoven en gepassioneerd manager van ‘Sound Lighting’, gezonde verlichting, van het interfacultaire Intelligent Lighting Institute (ILI). Dit onderzoeksprogramma richt zich op het effect van licht op mensen in biologische en psychologische zin, dus op beleving, gezondheid, gedrag en prestaties.

‘Licht is zo interessant’, vervolgt De Kort,’ We zijn het ons amper bewust, maar het doet meer met ons dan we denken.’ Tegelijkertijd is er een revolutionaire interesse voor licht in de techniek en wetenschap. Dat komt met name door de nog vele, ongekende mogelijkheden van led- (puntbron) en oledverlichting (vlakkenstraler), legt de Kort uit. Deze technische ontwikkelingen brengen een hausse aan nieuwe onderzoeksvraagstukken teweeg, ook op het biologische en psychologische vlak. ‘Zo weten we bijvoorbeeld dat een bepaald deel van het lichtspectrum impact heeft op onze biologische klok. Een factor waar we rekening mee moeten houden in de avonduren. Het gaat daarbij om de ipRGCs ( intrinsiek fotoreceptieve Retinale Ganglioncellen)-receptor. Dit is het 3e type receptor in ons oog die zo’n jaar of tien geleden is ontdekt. Van de andere receptoren (staafjes en kegeltjes) weten we dat zij licht via rood, groen en blauwspectra vertalen naar visuele informatie. De ipRGC vertaalt met name blauw licht naar informatie voor onze biologische klok. Daarom zouden we ’s avonds eigenlijk geen licht in dit deel van het spectrum moeten hebben. Anderzijds heeft dit licht in de avonduren weer een positief effect op de sociale veiligheid.

Tot nu toe zijn we vooral intuïtief omgegaan met het beïnvloeden van de sfeer door licht. Die mogelijkheden waren ook lange tijd vrij beperkt als het gaat om beïnvloeding met lichtsterkte en kleur. Led en oled, maken het nu mogelijk om heel gericht belevingsaspecten op maat aan te bieden. Technisch kan dat al, maar hoe het precies werkt op individueel gedrag, dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen.
 

 Proefopstelling in meerdere kleurvarianten

Bijzonder is dat de opkomst van led voortkwam uit een urgentie om energie te besparen. Nu de technologie er eenmaal is, blijkt het - samen met de ontdekking van de fotoreceptor - niet alleen energie te besparen, maar ook radicaal de mogelijkheden te vergroten om het juiste licht op het juiste moment en op de juiste plaats te bieden. Dat betekent overigens niet altijd een reductie van licht. Het kan soms ook juist meer licht zijn. Wat we al wel beter begrijpen is het belang van lichtkwaliteit en de noodzaak om licht hoger op de agenda te zetten. Bovendien zie je onmiskenbaar de contouren van een verschuiving van licht als informatiemiddel naar licht als beïnvloedingsmiddel.

Fabel
Zijn er ook nadelen aan led en de zogenoemde ledificatie? De Kort:’ De investeringskosten liggen nu nog hoger en zullen weliswaar op den duur afnemen, maar tegelijkertijd staan we nog maar aan het begin van de echte ledificatie, dus er zal nog veel worden aangeschaft. Overigens denken veel mensen dat led een andere, en minder prettige kleur geeft dan traditioneel licht, maar dat is een echt een fabel.

Smart Urban Lighting: huwelijk tussen licht en intelligentie
Ondertussen wordt er volop geëxperimenteerd. Zo wordt bijvoorbeeld gedacht aan navigeren met licht in combinatie met informatie uit sensortechnologie in palen. Als je precieze informatie over het verkeer krijgt, kun je op bepaalde routes licht toevoegen en op andere licht dimmen om opstoppingen op te lossen en om alternatieve routes snel zichtbaar te maken. Dit experiment zit weliswaar nog in de ideeënfase maar maakt wel deel uit van het concept Smart Urban Lighting.

Al een stap verder ging een proef in de Eindhovense wijk Achtse Barrier met dynamische dimverlichting. Steeds als er iemand in de wijk kwam, ging de verlichting aan en was er niemand dan doofde het licht. We waren erg benieuwd naar de reacties, want het biedt veiligheid aan de mens op straat, maar ook lichthinder voor aanwonenden, dachten we. Toch kregen we positieve reacties. Het licht gaf omwonenden de informatie dat er iemand in de straat liep. We testen nu verder hoeveel licht er precies nodig is en waar mensen dat licht willen hebben. Een hele nieuwe test is een proef in het grootste uitgaansgebied van Eindhoven om agressie te de-escaleren met dynamisch licht. In de loop van dit jaar worden de lichten geïnstalleerd.

VeldtestbeddenHoe breng je de nieuwe lichtkennis van de theorie naar de dagelijkse praktijk? De Kort: ‘Dat start al met onze onderzoeken waarin we nadrukkelijk samenwerken met overheden, industrie, wetenschap en sociale partijen. Ook realiseren we zoveel mogelijk ‘veldtestbedden’. Dat zijn proeven in een stukje echte wereld. We maken daarvoor van de echte wereld een laboratorium in plaats van andersom. Daardoor gaan (vak)mensen op kleine schaal al snel iets merken van nieuwe mogelijkheden.’

 
Auteur: Margriet Verhoog