Afwegingskader MaaS: Betrek publieke waarden bij mobiliteit

Zorgt MaaS werkelijk voor moeiteloos en comfortabel reizen en een mobiliteitsaanbod dat op elk moment van de dag beschikbaar is? ‘Als het gaat over de toekomst van mobiliteit zijn diverse publieke waarden van belang. Denk aan toegankelijkheid voor de hele bevolking, het effect van mobiliteit op klimaatverandering, en ook privacy die steeds meer onder druk komt te staan door digitale oplossingen,’ zegt VerDuS-onderzoeker Peter Pelzer, Universiteit Utrecht. Zijn team ontwikkelde een afwegingskader om deze waarden te borgen bij digitale mobiliteitsplatforms.

Door: Ymkje de Boer, VerDuS SURF

In nieuwe autoluwe wijken, zoals in de Merwedekanaalzone van Utrecht en de Sluisbuurt van Amsterdam, worden nieuwe mobiliteitsdiensten opgezet. Denk hierbij aan hubs met deelvervoer en aan MaaS-platforms waarop mensen hun reizen van deur tot deur kunnen regelen. Zulke nieuwe ‘mobiliteitsarrangementen’ gaan vaak samen met een digitaal platform dat vraag en aanbod met elkaar verbindt. Een voorbeeld van een MaaS-platform is Whim, dat in verschillende steden actief is en gebruikers via abonnementen toegang geeft tot mobiliteitsdiensten.

Privacy, eigenaarschap, toegankelijkheid, milieu
Hoewel dit soort platforms tot een efficiënter mobiliteitssysteem kan leiden, roept deze ontwikkeling ook ethische vragen op, stelt Peter Pelzer, planoloog en Universitair Docent Urban Futures and Spatial Planning aan de Universiteit Utrecht. ‘Denk aan privacy en eigenaarschap van data. Zo verzamelt Whim data over onder andere reisdetails en internetgedrag van gebruikers. Dat geeft het bedrijf gedetailleerd inzicht in het reisgedrag en de persoonlijke voorkeuren van gebruikers. Daarnaast raken mobiliteitsplatforms aan meer traditionele beleidsvragen over stedelijke mobiliteit, zoals toegankelijkheid voor mindervaliden, geluidsoverlast en luchtverontreiniging. Is een platform als Uber bijvoorbeeld betaalbaar voor alle doelgroepen in de stad? En leidt een groter aanbod van taxidiensten tot congestie en overschrijdingen van de milieunormen in bepaalde delen van de stad?’

Vier mogelijke toekomstscenario’s
Om als gemeente goed te kunnen afwegen of opkomende diensten belangrijke publieke waarden bedreigen of juist kunnen versterken, hebben de onderzoekers een afwegingskader van publieke waarden gemaakt. Pelzer: ‘Hiermee kun je analyseren welke waarden in het geding zijn, deze waarden vervolgens empirisch onderzoeken en de fricties tussen verschillende waarden blootleggen. Het afwegingskader vat wetenschappelijke debatten over digitalisering en stedelijke planning en mobiliteit samen.’ Het kader is op twee manieren toegepast. Er zijn vier scenario’s ontwikkeld op basis van clusters van publieke waarden: Eco, Samen, Simpel en Travel Unlimited. Deze scenario’s schetsen een mogelijk beeld van de stad van de toekomst, bijvoorbeeld over hoe mobiliteit precies wordt vormgegeven. Daarnaast hebben de onderzoekers een aantal bestaande mobiliteitsexperimenten nader uitgezocht: de Sluisbuurt en Merwede in Nederland en Kutsuplus en UbiGo in Zwedenl, waar lessen uit zijn getrokken.

Data- en toekomstgeletterdheid
Pelzer: ‘Een belangrijke bevinding is dat een stad als geheel, van ambtenaren tot burgers, datageletterdheid ontwikkelen. Technologie moet niet alleen aan experts worden overgelaten. Zo wordt ook voorkomen dat iedereen blind achter mooie nieuwe gadgets aanloopt. Datageletterdheid moeten we combineren met toekomstgeletterdheid. Door verschillende mogelijke toekomsten naar het heden te halen, komt een afweging van publieke waarden centraler te staan – en niet een soort technologisch determinisme. Scenario’s en pilots kunnen hier een belangrijke rol spelen.’

Volledige rapport (PDF)

SURF
Onderzoekers dr. Peter Pelzer, Rianne Riemens, Carolin Nast en dr. Martijn van den Hurk van de Universiteit Utrecht voerden het project ‘het Algoritmisch Atelier’ uit als Pop Up-project binnen het onderzoeksprogramma Smart Regions of the Future van VerDus. Ongeveer de helft van de projecten binnen VerDuS SURF zijn kortdurende eenjarige projecten, die snel bruikbare kennis opleveren, zoals dit project rond publieke waarden. VerDuS staat voor het kennisinitiatief Verbinden van Duurzame Steden (VerDuS) van NWO, Regieorgaan SIA, Platform31 en het Rijk.