Leer risicovol verkeersgedrag herkennen met Split the Risk!

Met het lespakket Split the Risk! staan jongeren stil bij (de gevolgen van) hun risicovol gedrag in het verkeer.

Branko Olij, VeiligheidNL | Hedy Goossens, VeiligheidNL | Arjanne Molendijk, VeiligheidNL

Jongeren hebben een groter risico op (fiets)ongevallen dan de gemiddelde Nederlander. Ze nemen meer risico en zijn zich minder bewust van eventuele gevolgen. Risicogedrag in het verkeer is (op de fiets) bijvoorbeeld afleiding door telefoongebruik of door het luisteren van muziek. Split the Risk! is een lespakket ontwikkeld door VeiligheidNL om jongeren bewust te maken van de gevolgen van risicogedrag, om uiteindelijk het aantal verkeersongevallen te verminderen. Jongeren worden gestimuleerd om eerst na te denken voordat zij iets doen. Veel ongevallen kunnen voorkomen worden als zij een fractie van een seconde stilstaan bij de risico’s.

Wat is het doel van het lespakket?

Het lespakket richt zich op bewustwording en gedragsverandering, waarbij wordt uitgegaan van het ASE-model. Dit model – wat gebaseerd is op de theorie van gepland gedrag – richt zich op attitude, sociale invloed en zelf-effectiviteit. De leerdoelen van het lespakket zijn:

• Leerlingen kennen het begrip risico en zijn zich bewust van de risico’s van afleiding in het verkeer;
• Leerlingen kennen hun persoonskenmerken en zijn zich bewust van de invloed hiervan op hun gedrag in het verkeer;
• Leerlingen kennen de werking van hun zintuigen en weten welke gevolgen dit heeft bij afleiding in het verkeer;
• Leerlingen herkennen verschillende vormen van afleiding in het verkeer en kunnen het risico hierop verkleinen.

Voor wie is het lespakket?

Split the Risk! wordt aangeboden aan het primair onderwijs (groep 7 en 8) en aan de onderbouw van het voortgezet onderwijs (klas 1 en 2). Het is geschikt voor zowel het regulier als speciaal onderwijs. Het lespakket bestaat uit een gastles (van een ervaren verkeersdocent) van 1 blokuur en een vervolgles (van een eigen docent) van 1 lesuur.

Waar bestaat het lespakket uit?

Split the Risk! bestaat uit vier onderdelen:

• Onderdeel 1 - Persoonlijkheidstest:

De leerlingen kijken een introductiefilm en maken daarna een persoonlijkheidstest. Hiermee brengen ze hun eigen gedragskenmerken in kaart en koppelen ze die aan verkeers(on)veilig gedrag.

• Onderdeel 2 - Het Testlab:

De leerlingen experimenteren op een praktische en uitdagende manier met hun zintuigen, reactie- en inschattingsvermogen in risicovolle situaties. Ze ontdekken via verschillende testjes de (on)mogelijkheden van hun zintuigen en hun eigen lichamelijke kwaliteiten.

• Onderdeel 3 - CSI-analyse theorie:

Aan de hand van een informatiekaart wordt met de leerlingen gesproken over risicofactoren.

• Onderdeel 4 - CSI-analyse praktijk:

Leerlingen analyseren een film met een risicovolle verkeerssituatie, waarin verschillende vormen van afleiding zijn verwerkt, aan de hand van een analysekaart.

Onderdeel 1 en 2 worden tijdens de gastles gegeven, en onderdeel 3 en 4 worden tijdens de vervolgles gegeven.

Met behulp van een online omgeving kunnen docenten een handleiding doorlopen en kunnen ze benodigde lesmaterialen downloaden. Hierin staat tevens achtergrondinformatie over risicogedrag onder jongeren. Bij gastlessen wordt er gebruik gemaakt van een werkboekje waarin de leerlingen opdrachten kunnen maken.

Hoe is het lespakket geëvalueerd?

In het schooljaar 2021-2022 hebben 4 studenten van de Universiteit Utrecht samen met VeiligheidNL een onderzoek over Split the Risk! uitgevoerd. Binnen het onderzoek is het effect en het proces van het lespakket geëvalueerd. Het doel van het onderzoek was om inzicht te krijgen of het lespakket werkt, hoe het werkt en onder welke voorwaarden. Hierbij is gebruik gemaakt van het RE-AIM model, bestaande uit de onderdelen ‘bereik’, ‘effectiviteit’, ‘adoptie’, ‘implementatie’ en ‘borging’. Op deze manier is er niet alleen gekeken naar de resultaten van de effectevaluatie, maar werden ook omliggende factoren in kaart gebracht met behulp van een procesevaluatie. De effectevaluatie bestond uit een voormeting en nameting vragenlijst bij leerlingen, met zowel een interventiegroep (die het lespakket volgde) als een controlegroep. Het doel hiervan was om te bepalen of het lespakket effectief is op basis van de determinanten kennis, gedrag, inzicht en attitude. De procesevaluatie bestond uit een nameting vragenlijst en interview, bij leerlingen, docenten en (coördinatoren van) gastdocenten.

In totaal hebben 227 leerlingen, 7 docenten, 6 gastdocenten en 2 coördinatoren van gastdocenten meegewerkt aan het onderzoek. Alle leerlingen van de interventie- en controlegroep scoorden bij de voormeting ongeveer hetzelfde op de determinanten kennis, gedrag, inzicht en attitude. Het is opvallend dat de leerlingen bij de voormeting aangaven relatief vaak muziek te luisteren en moe/slaperig zijn tijdens het fietsen. In het Split the Risk! lespakket wordt aandacht besteed aan deze gedragingen, dus op dit vlak sluit de inhoud van het lespakket goed aan op de gedragingen van de doelgroep. Er was geen significante verandering tussen de voor- en nameting binnen de interventie- en controlegroep. De scores zijn tijdens de onderzoeksperiode niet significant verbeterd of verslechterd. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de periode tussen de voor- en nameting (i.e. 4-6 weken) te kort was om een verbetering in de determinanten te kunnen verwachten. Het lespakket werd positief beoordeeld door leerlingen, docenten en (coördinatoren van) gastdocenten, waarbij met name het Testlab, de persoonlijkheidstest en de gastles goed werden beoordeeld. De implementatie van het lespakket werd positief beoordeeld door docenten en (coördinatoren van) gastdocenten, met name vanwege de beschikbaarheid van (online) materialen en de communicatie.

“Door zelf bezig te zijn, leren ze het en ervaren ze het, en krijgen ze veel beter door hoe het in de praktijk ook echt werkt”

– Leerkracht Guido Bas over het lespakket.

Waar wordt het lespakket aangeboden?

Split the Risk! is door het CROW voor de Toolkit Permanent Verkeerseducatie beoordeeld met 49 van de 50 sterren. In de provincies Friesland, Noord-Holland, Zuid-Holland, Gelderland en Limburg zijn subsidies vrijgemaakt om het lespakket kosteloos aan te bieden. Heeft u verkeerseducatie in uw takenpakket? Komt u (veel) in contact met scholen? Of bent u zelf docent? Help leerlingen dan veilig op weg door het lespakket Split the Risk! aan te bieden. Kijk voor meer informatie op https://www.veiligheid.nl/kennisaanbod/lespakket/split-risk-bestellen-voor-overige-provincies.