Wegbeheerder, laat je niet afleiden!

Afgelopen juni verscheen The Safe System approach in action, een rapport van een gezamenlijke ITF-Wereldbank-werkgroep en waarvan de uitkomsten door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties worden overgenomen. Om het wereldwijde aantal verkeersslachtoffers (miljoenen verkeersdoden en gewonden per jaar) te verminderen, breekt het rapport een lans voor de zogenaamde Safe System approach of systeemaanpak. Het uitganspunt van deze aanpak is dat we moeten onderkennen en accepteren dat mensen fouten maken, maar dat we niet hoeven te accepteren dat die fouten onvermijdelijk leiden tot (dodelijk) letsel.

Martin Damen, Directeur-bestuurder SWOV Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek verkeersveiligheid

De kern van deze aanpak is ons in Nederland niet vreemd en is beschreven in Duurzaam Veilig wat al jarenlang wordt gezien als schoolvoorbeeld van de systeemaanpak. Sinds een paar jaar zien we, in het kader van het Strategisch Plan Verkeersveiligheid, de in Duurzaam Veilig geïntroduceerde risico-gestuurde aanpak meer en meer vorm krijgen. We kennen Duurzaam Veilig al 30 jaar, maar na al die tijd onderstreept ook dit ITF-Wereldbank rapport weer het uitgangspunt: focus je niet te veel op fouten van de weggebruiker. Doe je dat wel, dan kan dat afleiden van waar het in de eerste plaats om gaat: het creëren van een veilige wegomgeving.

Het ITF-rapport stelt dat het gedrag of fouten van de weggebruiker de laatste schakel zijn in de keten die in een ongeval resulteren. Binnen een systeemaanpak richten verkeersprofessionals zich juist op het begin van die keten, door de voorwaarden te scheppen voor een veilige verkeersomgeving. Dit kan door bewezen effectieve maatregelen te nemen. Denk hierbij aan goed ingerichte 30 km/uur-zones, wegen met veilige wegbermen en waar nodig fysieke rijrichtingscheidingen, fietspaden zonder paaltjes en andere obstakels. Kortom, het vaste lijstje dat voor de dag komt bij de vraag: wat moet er gebeuren om het verkeer veiliger te maken?

Het tempo waarin met deze maatregelen aan de slag is gegaan, had in de afgelopen jaren wel een tandje hoger gemogen, zo laat ook de ontwikkeling in ongevallen zien. We zagen bovendien dat de aandacht regelmatig uitging naar, jawel, de weggebruiker: zwaardere straffen voor (hardnekkige) overtreders, meer en betere verkeerseducatie, opfriscursussen, campagnes en apps die ons moeten helpen om de telefoon weg te leggen tijdens het rijden.

Het lijkt erop dat dit de aandacht inderdaad heeft afgeleid van het nemen van bewezen effectieve maatregelen, aan het begin van de keten. Misschien dat gedragsmaatregelen als een goedkoper alternatief werden gezien, wat goed uit komt als er geen geld is. Maar zorgelijk hierbij is dat men er nogal eens vanuit gaat dat gedragsmaatregelen waarvan de effectiviteit niet bewezen is, tóch effectief zijn. Een onderzoek van SWOV (Bax, 2021) liet zien dat de onderbouwing die hiervoor wordt aangedragen regelmatig uit zogeheten ‘informele bronnen’ afkomstig is: eigen ervaringen, gewoonten ‘dat denk ik gewoon’, maar ook het feit dat de overheid er geld aan besteedt, ‘want dan zal het toch zeker wel werken?’

Met haar rapport richt het ITF zich vooral op landen met een lage en midden bruto nationaal inkomen. Dit neemt niet weg dat ook wij ons voordeel met de aanbevelingen moeten doen: richt je op het begin van de keten en laat je niet afleiden.