Leer van de ongevallenpiramide

Zweden inspireert op het gebied van verkeersveiligheid. Hier werd in de vorige eeuw, al in 1987, de ongevallenpiramide ontwikkeld. Deze ongevallenpiramide beschrijft het continuüm van verkeersonveiligheid. Het continuüm van veilig tot onveilig.  

Het idee van de ongevallenpiramide is simpel: er zijn heel veel veilige en ongestoorde verplaatsingen. Een klein deel van die verplaatsingen kent conflicten en nog minder verplaatsingen kennen bijna-ongevallen. Daadwerkelijke ongevallen vormen een slechts het topje van de piramide. Gelukkig maar.  

Vervolgens vormen ongevallen op hun beurt ook weer een piramide: de meeste ongevallen kennen alleen schade, een klein deel kent gewonden en een topje kent een dodelijke afloop. Dat neemt niet weg: elk slachtoffer is er een te veel.  

Piramide van ontwerp 

Kijk je vanuit infrastructuurontwerp, dan wordt de basis van de piramide gevormd door het aantal voertuigkilometers. Hoe meer kilometers, hoe meer verkeersdeelnemers worden blootgesteld aan risico’s (kans op onveiligheid en gevolg). Toch kan het niet de bedoeling zijn dat iedereen thuis blijft, om zo verkeersveiligheid te verbeteren. Immers, je moet je vrij kunnen verplaatsen, je zou het kind met het badwater weggooien.  

Het midden van de piramide, waar risico (kans en gevolg) van voertuigen, voertuigkilometers en infrastructuur ligt, maar ook de vergevingsgezindheid, daar willen we wèl wat mee vanuit verkeersveiligheid. Het risico omlaag, liefst naar nul, al beseffen we dat er altijd een restrisico zal zijn in de praktijk. De top van de piramide, de objectieve onveiligheid, wordt dan zo klein mogelijk. 

Piramide van gedrag 

Gedachtenexperimentje! Vanuit verkeersgedrag is een soortgelijke piramide denkbaar. In de basis van deze piramide begint het met verplaatsingsgedrag en vervoerwijzekeuze. Dat heeft met wensen en vrijheden te maken. 

Het midden van de gedragspiramide gaat over het doen en laten van de verkeersdeelnemer. Over fouten maken, bewuste overtredingen maken. Maar ook over sociale vergevingsgezindheid, elkaar de ruimte gunnen als het druk wordt. Dit is de interactie tussen mensen: escalerend en de-escalerend gedrag in het verkeer.  

De top van de gedragspiramide bestaat uit onveilig gedrag en vermijdingsgedrag omwille van subjectieve onveiligheid. Ook deze top heb je liefst zo klein mogelijk.  

Het continuüm tussen ontwerp en gedrag 

Er is dus een continuüm van verkeersveiligheid voor ontwerp en voor gedrag. Maar interessanter dan dat: er is ook samenhang tussen die twee; infrastructuur en gedrag. Ofwel een samenhang tussen objectieve en subjectieve veiligheid. 

Vanuit risico’s denkend, kun je gedrag en ontwerp dus uitermate goed in onderlinge samenhang bezien. Met begrippen als conflicten, fouten en overtredingen aan de ene kant en vergevingsgezindheid aan de andere kant. Als je dit doorziet, kun je een stuk beter uit de voeten met de beantwoording van klachten over verkeersveiligheid.