Luca Bertolini: 'Je kunt de drukte in de stad niet meer marginaal aanpakken'

Luca Bertolini: 'hoogleraar planologie Universiteit van Amsterdam: 'Met experimenten ga je van theorie naar een living lab'

Experimenteer! Dat is de boodschap van hoogleraar Luca Bertolini. Experimenteren staat wat hem betreft voor ‘het nieuwe leren’ en is misschien wel de meest effectieve en kostenefficiënte manier om structurele oplossingen te vinden voor de drukte in de stad. Experimenteren breekt met oude tradities, maar levert veel op: draagvlak, nieuwe ideeën, nieuwe kennis, en het voorkomt desinvesteringen en suboptimaal beleid.

‘Je kunt de drukte in de stad niet meer marginaal aanpakken’, zegt Luca Bertolini. Hij is aan de Universiteit van Amsterdam hoogleraar planologie met bijzondere aandacht voor verkeer, vervoer en infrastructuur. ‘Je moet kijken naar de functies van de vervoerstromen en meer prioriteit geven aan die vervoerswijzen die ruimtelijk efficiënter zijn en minder negatieve impact hebben op de omgeving. Tegelijkertijd vraagt de stad om meer aandacht voor verblijfsfuncties. Kijk je op deze manier, dan kom je uit op: lopen, fietsen, openbaar vervoer en dan pas op de auto. Ook de zelfrijdende auto zal dit rijtje niet veranderen. Maar hoe pak je dit aan? Daar weten we nog maar heel weinig van.’

Kijk dan eens wat er allemaal gebeurt

‘Het juiste moment om te gaan experimenteren, meent Bertolini. ‘Experimenteren doe je namelijk als je het met elkaar nog niet eens bent over het hoe en waarom. Neem een stadstraat met de functiemenging wonen, winkelen en verplaatsen. De winkeliers en bewoners kijken anders tegen deze functies aan. Stel we sluiten zo’n straat voor een proefperiode af en bieden een aantal noodzakelijke en aantrekkelijke alternatieve mobiliteitsopties voor bewoners, bezoekers en toeristen. Kijk dan eens goed wat er dan allemaal gebeurt. Uit zulke pilots in Amsterdam en elders zie je vaak hele nieuwe vervoersmogelijkheden ontstaan, maar ook andere manieren om een straat voor bewoners te gebruiken, nieuwe bezoekers komen en zelfs ideeën voor nieuwe winkelformules ontstaan. In Gent hebben ze er een systematische van gemaakt (www.leefstraat.be).’

Als je alleen praat, gebeurt er niets

Experimenteren kun je met allerlei vraagstukken: bijvoorbeeld hoe werkt het Shared Space-gebied voor voetgangers en fietsers achter Amsterdam CS, of welke oplossing vind je voor ouderen en kwetsbare groepen als er een OV-halte verdwijnt? Als je alleen praat, gebeurt er niets. Maar onderzoek je een vraagstuk in een experiment, kun je zien en ervaren wat er precies gebeurt. Je gaat van theorie naar een living lab en je bevordert leerprocessen. Als iets goed werkt, kun je het permanent maken. En faalt het, dan kun je leren waarom iets faalt. Dan doe je het net iets anders op een andere plek of met een ander vervoersaanbod.’

Een transitie naar inspraak vooraf

Essentieel voor het leerproces is dat je al direct in het begin burgers en betrokkenen betrekt bij het experiment. Neem hen serieus, sta open voor hun ideeën en pas ze ook toe. Ook belangrijk, houd de experimenten tijdelijk, daarvoor krijg je meer draagvlak. En pas de experimenten ook integraal toe met alle betrokken partijen en disciplines. Vergelijk het met de traditionele inspraakprocedures in Nederland. Je kunt experimenteren zien als een transitie naar inspraak vooraf, of beter, als een vorm vandoorgaande inspraak.’

Help mensen met ideeën op weg

Er zijn zoveel experimenten te bedenken. Denk aan tram en buslijnen die gesloten moeten worden. We hebben ervaring met het opheffen van de eindlus bij buslijn21. In eerste instantie was er groot verzet, maar er kwamen ook ideeën voor nieuwe mobiliteitsarrangementen. Help mensen met het vorm geven van die ideeën en ondersteun ze met kennis en middelen. Het zijn soms zulke eenvoudige dingen. Geef burgers net dat zetje. In sommige Amerikaanse steden is er bijvoorbeeld al een stedelijke ambtenaar met maar één rol: burgers helpen hun weg te vinden in de bureaucratie. Ook dat zou een experiment kunnen zijn om mensen met ideeën op weg te helpen.’

De oude manier van denken

Als belemmering voor experimenten, noemt Bertolini ‘de oude manier van denken, waaronder het idee dat een experiment niet mag falen. Ook dat alles van te voren bekend moet zijn en dat overal hetzelfde moet gebeuren. Zo starten we bijvoorbeeld traditioneel met een beleidsplan. Beter is het dat beleidsplan meer als een proces te zien. Stel als overheid doelen op langere termijn en werk daar waar mogelijk via experimenten naartoe. En investeer daar ook in met geld en kennis. Zie experimenten als een lucratieve voorinvestering voor grotere infra-investeringen op de langere termijn. Dat levert slimmere investeringen op met minder risico op tegenvallers. 

Kortom, de drukte in de stad is een ingewikkeld vraagstuk, maar er zijn aanknopingspunten: ontwerp vanuit lopen en fietsen, zie OV als aanvullende modaliteit en laat verblijfskwaliteit mee veranderen. Je blijft buiten de stad auto-afhankelijke gebieden houden, maar zorg dan voor goede schakelpunten om over te stappen naar openbaar vervoer. En ook dat is een gebied om te experimenteren.’