Nederland Waterland, leren over vervoer over water

Vervoer over water als onderwerp voor mijn afstudeerscriptie? Maar wat kun je daar precies over onderzoeken dan? Aan de Universiteit van Hasselt maakten ze zich daar in ieder geval niet druk om: “Nederland is een echt waterland en er valt inderdaad nog van alles te leren over vervoer over water, zo blijkt uit mijn studie.” Een samenvatting.

Nederland is vooral een land van veel water, niet perse van personenvervoer over dat water. Ons compacte land biedt deltaruimte aan machtige rivieren, beheert ellenlange kanalen om belangrijke waterverbindingen tussen steden mogelijk te maken en herbergt talloze meren, riviertjes, grachten, sloten en andere wateren.  

Kriskras door al dat water loopt ons wegennetwerk, wellicht een netwerk dat bijna net zo fijnmazig is als ons waternetwerk. Waar die twee elkaar kruisen  bouwen we bruggen en graven we tunnels om de continuïteit van het netwerk te verzekeren. Nederlandser dan een brug over een gracht wordt het natuurlijk bijna niet.  

Spanning 

Tegelijkertijd staat ons vervoersnetwerk onder spanning. De files op ons wegennet zijn heviger terug dan ooit. Combineer dat met de grote onderhoudsopgave die ons te wachten staat en we zien een vervoersinfarct in de dop. Rijkswaterstaat is jaren geleden gestart met ‘de grootste onderhoudsopgave uit de Nederlandse geschiedenis’, waarbij de pijlen vooral gericht zijn op honderden bruggen, sluizen, keringen, viaducten en tunnels. Belangrijke vaste oeververbindingen in ons (rijks)wegennet worden klaargestoomd voor de toekomst, wat gepaard gaat met snelheidsbeperkingen, afsluitingen van rijbanen en van wegen. Voor een vaste oeververbinding is dat vaak extra problematisch: omrijden naar een andere brug of tunnel duurt vaak lang,  zeker buiten steden, en de vervoersalternatieven zijn beperkt. 

Dat betekent zeker niet dat mobiliteitsmanagement hier buiten spel wordt gezet. Het is juist cruciaal om extra aandacht te besteden aan wat er wél mogelijk is. Gemeenten, inwoners en bedrijven die zich nabij belangrijke brug- en tunnelverbindingen bevinden, zijn sterk afhankelijk van deze kunstwerken om bereikbaar te blijven. Zij hebben behoefte aan oplossingen om ook tijdens wegwerkzaamheden bereikbaar te blijven.  

De toekomstige afsluiting van de Merwedebrug op de A27 ter hoogte van Gorinchem is zo’n situatie waarbij de behoefte aan oplossingen groot is. Rijkswaterstaat werkt samen met BMN, Goedopweg en Zuid-Holland Bereikbaar om werkgevers te helpen de overlast tijdens de werkzaamheden te beperken door alternatieven te vinden voor forenzen. Daarbij staan bewezen maatregelen, zoals fietsstimulering en thuiswerken natuurlijk centraal. Toch zijn andere maatregelen altijd welkom. “Omdat  deze locatie door de afhankelijk van de Merwedebrug nou eenmaal problematischer is dan andere locaties”, aldus een directielid van een van de bedrijven in gesprek met BMN.  

Oplossing 

Daar waar water de grootste barrière vormt, biedt het misschien ook wel de meest voor de hand liggende oplossing. Want mensen en goederen vervoeren over water, dat doen we toch al honderden jaren op allerlei manieren? Op grotere schaal zorgen roll-on roll-off (RORO) veerponten over de hele wereld voor sterke vervoersverbindingen in vaak moeilijk bereikbare gebieden. Op kleine schaal vertonen steden zoals Amsterdam en Rotterdam met hun binnenstedelijke veerpontjes, geschikt voor fietsers en voetgangers, gelijkenissen met steden zoals New York en Stockholm, waar de veerpont een blijvende plek heeft afgedwongen in het vervoerssysteem.  

Aanleglocaties 

In steden zoals Hong Kong en Sydney wordt gedacht aan Ferry-Oriented Development (FOD) waarbij economische ontwikkellocaties aan het waterfront eerst worden voorzien van aanleglocaties voor een veerpont. Er is voor een vervoersnetwerk dat zo afhankelijk is van water en aanleglocaties geen one-size-fits-all oplossing.  

Doelgroepenanalyse 

De rol die een veerpont kan hebben als tijdelijk vervoersalternatief zal dan ook in Nederland heel locatieafhankelijk zijn. Des te interessanter om te kijken of er specifieke doelgroepen zijn voor wie reizen met een veerpont een interessant en reëel alternatief is gedurende de wegwerkzaamheden. Een doelgroepenanalyse kan dan namelijk als basis dienen om per situatie de mogelijke impact van een veerpont te begrijpen. Daarbij is het uitgangspunt dat de extra reistijd per auto in ieder geval 25 minuten is en dat de veerponten dienen als alternatief voor voetgangers en fietsers, omdat er simpelweg geen veerpontverbinding mogelijk is die de vervoersintensiteit van gemotoriseerd verkeer kan dragen ten opzichte van een (rijks)weg. 

Reismotief 

Uit een doelgroepenanalyse, waar een enquête aan ten grondslag lag, blijkt dat er wel degelijk significante verschillen zijn in veerpontgebruik tussen doelgroepen. Met zekerheid kan worden gezegd dat het reismotief de belangrijkste indicator is voor het gebruik van een veerpont als alternatief tijdens wegwerkzaamheden. Reizigers met een recreatief reismotief maken relatief het snelst gebruik van een veerpont (tot wel 85%). Dit geldt ook voor reizigers die op weg zijn naar familie of vrienden (zo’n 70%). Forenzen maken alleen gebruik van een veerpont als hun totale reis minder dan 15 kilometer bedraagt (bijna 70%). Is de totale reis langer dan 15 kilometer, dan wordt de drempel om een veerpont te gebruiken te hoog. Daarbij zal de koppeling met reistijdwinst ongetwijfeld een belangrijke factor zijn. Een gedegen communicatiestrategie, waarbij het liefst de koppeling met toeristische locaties wordt losgetrokken van een mogelijke forenzenbenadering, is daarbij van cruciaal belang om de betreffende doelgroepen op de juiste manier te betrekken.  

Veerpontalternatief voor Merwedebrug 

Wat het betekent voor de A27? De reeds bestaande aanwezigheid van een veerpontnetwerk nabij de Merwedebrug biedt een kans voor forenzen, maar ook reizigers met andere reismotieven. Een ruwe schatting laat zien dat er dagelijks zo’n 2.500 reizigers zijn voor wie reizen met de veerpont een reële optie is als alternatief voor hun reis als de Merwedebrug wordt afgesloten. Op werkdagen bestaat dat aantal voornamelijk uit forenzen, in het weekend is het juist recreatie dat de klok slaat. Dat er ook daadwerkelijk zoveel passagiers gebruik van het veerpont gaan maken, lijkt mij overigens onwaarschijnlijk. Andere maatregelen, zoals thuiswerken, zijn niet in deze cijfers meegenomen en worden mogelijk verkozen boven de veerpont. Maar dat we met een veerpont een alternatief kunnen bieden voor specifieke doelgroepen is duidelijk. En zo vinden we anno 2023 het reizen over water toch weer enigszins opnieuw uit.