Dronken de fiets pakken: verstandig, of gevaarlijker dan je denkt?

Discussies over alcohol- en druggebruik in het verkeer gaan meestal over automobilisten die onder invloed van deze middelen achter het stuur zitten. Veel minder vaak gaat het over andere beschonken of gedrogeerde verkeersdeelnemers, terwijl zij - zo blijkt- een veelvoud voor hun rekening nemen van de SEH-bezoeken (spoed eisende hulp), waarbij het slachtoffer alcohol of drugs had gebruikt.  

Waar een auto besturen na drank- of druggebruik tegenwoordig maatschappelijk sterk wordt afgekeurd, wordt dronken of onder invloed van drugs op de fiets stappen veel normaler gevonden. Het merendeel van het uitgaanspubliek denkt zelfs het juiste gedrag te vertonen door op de fiets naar huis te gaan, en weet vaak niet eens dat de wet ook grenzen stelt aan fietsen onder invloed. 

Ondergrenscijfers  

Cijfers over alcohol en drugs in het verkeer, of ernstig gewonden door verkeersongevallen na middelengebruik, zijn niet standaard voorhanden, en de geregistreerde data geven om diverse redenen niet altijd een representatief beeld. Politieregistraties bevatten logischerwijs alleen de verkeersongevallen waarbij de politie ter plekke is geweest, en in andere registraties van verkeersongevallen wordt niet standaard vastgelegd of er alcohol in het spel was. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat verzocht VeiligheidNL om de beschikbare data over ongevallen na middelengebruik te analyseren die beschikbaar zijn in het Letsel Informatie Systeem (LIS), zie kader.  

Resultaten 

Onderstaande resultaten van dit onderzoek [*] betreffen gegevens over SEH-bezoeken in 2021, aangevuld met specifieke analyses en trendsdata over de periode 2012-2021. 

Toenemend aantal drank- en drugsongevallen 

Van de in totaal 110.000 verkeersslachtoffers die in 2021 een SEH-afdeling bezochten is van circa 6 procent (naar schatting circa 6.400 patiënten) bekend dat het slachtoffer alcohol en/of drugs had gebruikt. Twee derde deel van hen had ernstig letsel. Het aantal SEH-bezoeken wegens ernstig letsel na een verkeersongeval met alcohol en/of drugs is over de periode 2012-2021 met 71 procent gestegen.  

Toename fietsongevallen met middelengebruik

 
Zoals gezegd gaat het bij middelengebruik in het verkeer meestal over automobilisten. Dit onderzoek was dan ook gericht op bestuurders van gemotoriseerde vervoermiddelen, maar de eerste analyses lieten zien dat de problematiek zich niet beperkt tot auto’s en motor-, brom- en snorfietsen. Integendeel, van alle bestuurders van een vervoermiddel die voorafgaand aan hun ongeval alcohol en/of drugs hadden gebruikt, was driekwart een fietser. Slechts één op de tien was automobilist en één op de tien was bestuurder van een brommer, snorfiets, scooter of fiets met hulpmotor. Naar schatting belandden in 2021 zo’n 4.500 fietsers na middelengebruik op een SEH-afdeling. Het aantal fietsongevallen met middelengebruik en ernstig letsel tot gevolg is in de afgelopen tien jaar met 84 procent gestegen. 

Ernstiger letsels 

De aandacht voor middelengebruik onder bestuurders van gemotoriseerd verkeer is uiteraard gerechtvaardigd, gezien de ernst van de letsels bij dergelijke ongevallen, zowel bij de bestuurders zelf, als bij mogelijke slachtoffers die door hen worden aangereden. Letsels onder fietsers blijken echter ook ernstiger wanneer het slachtoffer onder invloed was van drank of drugs. Vergeleken met fietsongevallen waarbij geen middelengebruik in het spel was, hadden slachtoffers die wel gedronken of gebruikt hadden gemiddeld vaker hoofdletsel: 28 procent had een hersenschudding en 6 procent ernstig schedel-/hersenletsel (versus 8, respectievelijk 3 procent van de nuchtere fietsslachtoffers). Daarnaast werd van de fietsslachtoffers na middelengebruik bijna een derde deel (32 procent) na SEH-behandeling opgenomen in het ziekenhuis, terwijl dat bij fietsongevallen zonder middelengebruik 17 procent was. Het aandeel letsels dat werd gekwalificeerd als relatief ernstig letsel (57 procent) was nagenoeg gelijk voor fietsongevallen met en zonder middelengebruik, maar dat wordt deels veroorzaakt door de relatief grote groep oudere fietsslachtoffers zonder middelengebruik; oudere SEH-bezoekers hebben sneller ernstig letsel. Als we bijvoorbeeld kijken naar de groep 18-34 jarige fietsslachtoffers dan zien we dat fietsers die vooraf alcohol en/of drugs hadden gebruikt vaker ernstig letsel opliepen bij hun ongeval (54 procent) dan fietsers die nuchter waren (48 procent). 

Kenmerken 

Bijna alle SEH-bezoekers die middelen hadden gebruikt voorafgaand aan hun fietsongeval hadden alleen alcohol gedronken (97%). Drie procent had (ook) drugs gebruikt. Het aandeel fietsongevallen waarbij alcohol/drugs een rol speelden, was het hoogst onder 20-24 jarigen (14 procent van alle fietsongevallen in die leeftijd), maar was ook bij 25-34 jarigen nog boven de tien procent. In bijna drie kwart van de gevallen (73 procent) was de SEH-bezoeker een man. In de leeftijdscategorie 15-24 jaar lag het aandeel jongens/mannen iets lager (67 procent) en waren relatief meer vrouwen slachtoffer dan onder oudere fietsslachtoffers die drank of drugs hadden gebruikt.  

Maatregelen 

Campagnes waarmee aandacht werd gevraagd om niet met alcohol op achter het stuur van de auto te kruipen zijn succesvol geweest in het reduceren van het aantal automobilisten dat onder invloed de auto pakt. Maar op de fiets stappen is dus lang niet altijd het beste alternatief.  

Fietsongevallen waarbij alcohol en/of drugs in het spel zijn hebben vaak een andere oorzaak dan fietsongevallen zonder middelengebruik. Zo speelt de fysieke toestand van de fietser een grotere rol waardoor relatief meer eenzijdige ongevallen en minder botsingen voorkomen. Ook speelt onoplettendheid wellicht een relatief grote rol. Om deze ongevallen tegen te gaan zijn daarom mogelijk andere maatregelen nodig dan in de reguliere preventie van fietsongevallen. De provincie Utrecht, waar fietsen en fietsveiligheid belangrijke speerpunten zijn, wil het aantal fietsongevallen na middelengebruik terugdringen. Samen met VeiligheidNL onderzoeken zij momenteel gedrag, intenties en omstandigheden die tot deze ongevallen leiden. Het doel is om tot een onderbouwde gedragsinterventie - of desgewenst andere maatregelen - te komen, die de verkeersveiligheid verhoogt, met name de veiligheid van het uitgaanspubliek dat in het weekend niet meer helemaal nuchter op de fiets stapt. 

LIS 

Het Letsel Informatie Systeem (LIS) is een registratie van spoedeisende hulp bezoeken in een selectie van 14 Nederlandse SEH-afdelingen. De deelnemende ziekenhuizen vormen een representatieve steekproef van de ziekenhuizen in Nederland, wat een schatting van cijfers op landelijk niveau mogelijk maakt.  

De cijfers uit dit onderzoek representeren een ondergrens van de volledige problematiek van middelengebruik onder alle verkeersdeelnemers die op een SEH-afdeling belanden. Middelengebruik wordt geregistreerd door zorgpersoneel op deze afdelingen als er overduidelijk sprake is van middelengebruik en/of wanneer dit relevant is voor de medische behandeling. Voor LIS wordt niet expliciet uitvraag gedaan naar middelengebruik. Daarnaast rapporteert dit onderzoek geen slachtoffers van verkeersongevallen waarbij de tegenpartij in het ongeval alcohol en/of drugs had gebruikt, maar zelf niet op de SEH belandde. 

 
[i-blokje] 
Op verkeerskunde.nl/12023middelengebruik vindt u dit artikel met een link naar de volledige tekst met grafieken en een citaat.