Laten we de NTF-miljarden goed onderbouwd besteden

Het Nationaal Toekomstbeeld Fiets (NTF) is verschenen. Rijk, provincies en regio’s werken daarin nu samen om te komen tot een landelijk dekkend netwerk voor de fiets. Best bijzonder overigens dat er anno 2021 pas een landelijk fietsnetwerk komt, maar dit terzijde. Als fervent fietser en adviseur fiets bij Keypoint juich ik dit initiatief van harte toe. Hopelijk lukt het de overheden om de juiste projecten te identificeren (en vervolgens te realiseren) waarmee het gebruik van de fiets nóg verder toeneemt.

Graag deel ik een aantal concrete suggesties om het inzicht te verbeteren in de wensen van fietsers, en daarmee de effectiviteit van fietsmaatregelen. Ik doe dit aan de hand van de drie sporen van het NTF: hoofdfietsroutes, fietsparkeren en fietsstimulering. Maar eerst ga ik kort in op de overkoepelende aanbeveling, namelijk om (meer) data-gedreven aan de slag te gaan.

Overkoepelende aanbeveling: data-gedreven werken
Data zijn het nieuwe goud. Veel meer dan in het verleden kunnen we ons als verkeerskundigen en beleidsmakers baseren op daadwerkelijke, gemeten verplaatsingsgegevens en het keuzegedrag van fietsers (en overige mobilisten). Daarmee krijgen we inzicht in wat mensen écht beweegt en hoe we onze beperkte middelen het beste kunnen inzetten om zo bij te dragen aan bovenliggende maatschappelijke doelen.

Een mooi voorbeeld is de landelijke rapportage waarin elke week de voortgang van de reisbewegingen tijdens de coronacrisis worden gemonitord en waarmee snel het effect en succes van maatregelen te zien zijn. Data kunnen erg nuttig zijn, maar zijn dat alleen als ze op de juiste manier worden gebruikt. Online zie ik maar al te vaak dat ik, nét nadat ik iets heb gekocht reclame krijg van datzelfde product. Ook kreeg ik tijdens de recente verkiezingscampagne meerdere advertenties van partijen die sowieso geen kans hadden op mijn stem. Dat is dus hoe het níet moet; al ben ik wel blij dat ik schijnbaar voldoende doe om me niet door Big Tech te laten framen.

Waarom zouden we dan wel data-gedreven werken in de fiets- en mobiliteitswereld, hoor ik u denken. En hoe borgen we daarbij de privacy van onze inwoners? Dat kan door slim gebruik te maken van de juiste, vaak openbaar beschikbare databronnen en privacy-vriendelijke onderzoeksmethoden. Wij hebben daarvoor zelf al een aanzet gedaan door openbaar beschikbare data samen te brengen en te verrijken in Datapoint. En nu neem ik u dan graag mee in een aantal concrete voorbeelden van databronnen, onderzoeksmethoden en aanbevelingen voor het NTF.

Hoofdfietsroutes
Op zich is het niet zo ingewikkeld om te bepalen waar hoofdfietsroutes moeten liggen. Je kijkt simpelweg naar de belangrijkste kernen, wijken en werklocaties op fietsbare afstand en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen om te zien waar een (nieuwe) fietsroute nodig is. Een interessante bron daarvoor is CBS-data over woon- en werklocaties van werknemers. Meer dan verkeersmodellen geven deze gegevens zicht op hoeveel mensen er écht in de ene gemeente wonen en in de andere werken. Vervolgens kijk je waar al wordt gefietst, bijvoorbeeld met behulp van de data van de Fiets Telweek en naar fietstellingen die op steeds meer plekken structureel worden uitgevoerd. Daarna breng je met een slimme routeplanner, zoals de fietsrouteplanner van de Fietsersbond, in beeld waar fietsers nog veel om moeten rijden. Het gebruik van het bestaande netwerk en de missing links zijn daarmee snel in kaart.

Wil je meer de diepte in voor een specifieke route, bijvoorbeeld als je een keuze moet maken tussen twee of meer mogelijke routes tussen kernen, dan zijn er meerdere mogelijkheden om de bestaande routekeuze en overwegingen van de gebruikers in beeld te krijgen. Recent deden we dat bijvoorbeeld tussen Apeldoorn en Epe met camerametingen, interviews ter plekke en een online enquête.

Fietsparkeren
Het prettig kunnen stallen van je fiets is niet de belangrijkste positieve prikkel voor (een toename van) het fietsgebruik. Maar een slecht en onveilig aanbod kan er wel voor zorgen dat mensen ervoor kiezen om niet op de fiets te komen of een slechte ervaring overhouden aan fietsen. Zo besloot ik, gefrustreerd als ik raakte na de tweede diefstal van mijn fiets bij het station, toch maar een abonnement op de bewaakte stalling te nemen. Zeker nu er steeds meer dure e-bikes en speed pedelecs worden verkocht, wordt veilig parkeren een issue van belang.

Hoe geef je daar vorm aan? Wij onderzoeken de fietsparkeerbehoefte op basis van RFID-chips, waarmee de fiets een tijdelijk uniek ID krijgt. Deze chips lezen we meerdere keren per dag uit om zo in beeld te brengen hoe lang fietsen geparkeerd staan en, op basis daarvan, met welk motief men parkeert. Dit is te vergelijken met een autoparkeeronderzoek op basis van kentekens, maar dan zonder inbreuk te maken op de privacy van de bestuurder. Door dit onderzoek te combineren met ‘ouderwetse’ tellingen, wordt snel en efficiënt inzichtelijk wie, wanneer en waar parkeert en waar meer stallingsplekken nodig zijn.

Fietsstimulering
Tot slot, investeren in infrastructuur is leuk, maar als de potentiële gebruikers er geen weet van hebben, of geen geschikte fiets hebben, zal het gebruik niet toenemen. Vanuit verschillende projecten waarin we fietsstimuleringsmaatregelen hebben geëvalueerd, komen wij tot de volgende aanbevelingen:

• E-bike probeeracties waarin mensen een aantal weken kennis mogen maken met een e-bike (of speed pedelec). Dit maakt mensen enthousiast voor daadwerkelijke aankoop;
• Testers een concreet vervolgaanbod bieden, bijvoorbeeld korting op de aanschaf of een verrekening met het bruto loon. Hiermee bereik je een duurzame toename van het fietsgebruik;
• Grijp life-changing moments aan, denk aan een verhuizing of het krijgen van kinderen, om nieuwe fietsgewoontes aan te wennen;

Het tijdelijk financieel belonen van mensen om op de fiets te gaan, heeft daarentegen maar zeer beperkt duurzaam effect en is als maatregel dus minder geschikt.

Kortom
Overheden werken op dit moment hard om NTF-miljarden binnen te halen. Laten we daarna goed onderbouwd een keuze maken voor de daadwerkelijke maatregelen waarmee we invulling gaan geven aan projecten en er zo voor zorgen dat de fiets het