‘Verruwing in de samenleving zie je terug in het verkeer’

‘Ikke-ikke-ikke’-gedrag zie je terug in roekeloos rijden. En minder verkeer op de weg als gevolg van coronamaatregelen betekent al snel: meer ruimte, meer gasgeven en nóg meer schrijnend ernstige ongevallen. Niets zo voorspelbaar als gedrag in het verkeer, aldus Rien Jansen (64), verkeerskundig politieman en docent aan de Politieacademie.

Nettie Bakker

Hij begon als agent op straat, draaide de wegen op als motorsurveillant en werd er gegrepen door de impact van ernstige verkeersongevallen. Het activeerde hem om zich te verdiepen in de onderliggende oorzaken in weggedrag en in infrastructuur. Hij volgde een master verkeerskunde en werkte enige jaren in dit vakdomein. Toch trok de politiedienst en met een verrijkte verkeerskundige bagage keerde hij terug. Nu als docent aan de Politieacademie om er politiemensen op te leiden. Handhaving door verkeershandhavingsteams gebeurt door zegge en schrijve één procent van de ruim 65.000 politiemensen. Daarnaast zijn er gelukkig motorsurveillanten die zich ook op verkeersveiligheid richten. Het zijn er echter slechts enkele honderden. “Een bedroevend laag aantal”, vindt Jansen.

Handhaving, ofwel ‘het subjectieve gevoel geven van een gerede pakkans’, blijft onverminderd nodig, benadrukt hij. “Er komen immers steeds nieuwe generaties pubers op de weg die grenzen opzoeken - vanaf hun 16e op de brommer en vanaf 18 jaar ook met de auto.” Daarnaast zie ‘ongewenst gedrag in de samenleving’ terug op de weg. “Is er sprake van verruwing, dan zie je dat terug in het verkeersgedrag. Kortom, verkeersgedrag is gedrag van mensen, maar dan in het verkeer. We kunnen dus niet verslappen in handhavingsaandacht voor genoemde groepen.”

Door de bril van de weggebruiker

Naast kennis over ongevalanalyse, omgevingsonderzoek en verkeersrecht, leidt Jansen politiemensen op voor hun wettelijke taak om adviezen te geven aan wegbeheerders. En dát gaat wat hem betreft een stap verder dan bijvoorbeeld het adviseren over de plaatsing van borden. “Belangrijk is dat politiemensen leren om verkeersgevaarlijke situaties te signaleren en pro-actief te melden. Dus ook voor politiemensen geldt: kijk met de bril van de weggebruiker. Is het wegbeeld voor iedere weggebruiker duidelijk en eenduidig van Maastricht tot Groningen? Worden weggebruikers afgeleid?”

Jansens ‘passie’ voor verkeerskundig handhaven en ongevalanalyse wordt er beslist niet minder op. Met zijn pensioenleeftijd in zicht startte hij daarom alvast een eigen bureau voor verkeersadvies, zodat hij zijn werk nog jaren kan voortzetten.  

Op de agenda houden

Terug naar de handhavingstaak van de politie nu. “Het is een voortdurende zorg om deze op de agenda te houden ten opzichte van de grote maatschappelijke dreigingen. Alcohol- of bromfietscontroles in de wijk sneuvelen vaak als eerste bij een calamiteit van een hogere orde.” Ook noemt Jansen de trend om handhaaftaken door te schuiven naar weginspecteurs en boa’s. “Zij hebben een ander gezagsaspect dan poltiemensen.”

Rij-toestemming

Verkeersveiligheid begint met de techniek, resumeert Jansen. “De weg moet self explaining zijn. Daarnaast moet je blijvend werken aan de juiste attitude op de weg met educatie en voorlichting. Maar houdt iemand zich dan toch niet aan de regels, moet je ‘het speeltje’ maar even afpakken. We geven mensen een rij-‘bewijs’, maar ik vind de Franse term ‘permit de conduire’, toestemming om te rijden, beter. Die toestemming moet je kunnen verliezen bij verkeersonveilig gedrag.”       

Kijkend naar de toekomst ziet Jansen een voortsnellende digitalisering. “Daar zitten voordelen aan, met name dat de weggebruiker niet meer weet waar de camera’s staan.” Maar die trend zou niet ten koste mogen gaan van het effect van staandehoudingen, besluit hij. “Zowel vanwege het effect van de ‘lik-op-stuk-aanpak’ als vanwege het ‘opvoedkundige gesprek’. Het moet dus én-én blijven.”

Klik hier voor de paper ‘De les uit 100 verkeersveiligheidsanalyses’ van Rien Jansen en Matthijs Dicke (Goudappel).