Van Witsen: De Noord/Zuidlijn als halfproduct

Met de aanleg van de Noord/Zuidlijn heeft Amsterdam een prachtige kans gemist, schrijft emeritus hoogleraar openbaarvervoerkunde Maurits van Witsen in onderstaande recensie. De Noord/Zuidlijn had beter kunnen worden aangelegd als de ontbrekende schakel in het spoorwegnet rond Amsterdam.

Het boek van Bas Soetenhorst over de Noord/Zuidlijn gaat over een onderwerp dat geen enkele lezer van Verkeerskunde kan zijn ontgaan. Het leest als een hilarische roman waarin politici, ambtenaren en technici op grond van een te hoog gegrepen doel en een volslagen onvoldoende voorbereiding over elkaar heen buitelen als los zand, of misschien beter: als slappe veengrond. Het gaat echter wel degelijk om non-fictie, waarin ten koste van veel geld, vertwijfeling, hindernissen en alsmaar uitstel uiteindelijk toch resultaat is geboekt, zij het in de vorm van een halfproduct. 

Pijnlijke afspiegeling 

De auteur heeft dit proces als journalist van nabij gevolgd en heeft zich zorgvuldig gedocumenteerd. Hij is erin geslaagd om een voortreffelijk inzicht te geven in hoe lichtzinnig met een dergelijk uiterst gecompliceerd project is omgesprongen. Met het uiten van lof zou deze recensie kunnen eindigen. De lof blijft overeind, maar uw recensent, die de ontstaansgeschiedenis van de Noord/Zuidlijn vanaf het begin nauwlettend heeft gevolgd, moet enkele kanttekeningen plaatsen. Zo komt de behandeling van de besluitvormingsfase met zo’n 60 pagina’s ten opzichte van de realiseringsfase met 210 bladzijden er wat bekaaid vanaf. Dit is precies de pijnlijke afspiegeling van een ware geschiedenis. Ik ga in op twee onvermelde onderwerpen: de systeemkeuze en de magere samenwerking met NS. 

Trammetjesmannenidee 

Amsterdam heeft gekozen voor een grootschalige metro naar het voorbeeld van Stockholm, met 3 meter brede en tot 150 meter lange treinstellen via ruim bemeten boogstralen. Met bescheidenere afmetingen, zoals in de vergelijkbare steden Düsseldorf, Keulen, Frankfurt en Stuttgart, was bijvoorbeeld de Nieuwmarkt niet afgebroken dankzij een mogelijke tunnel onder de Geldersekade. En nog belangrijker: de metro had zich veel effectiever kunnen ontwikkelen via een geleidelijke verbetering van het tramnet (een variant op het trammetjesmannenidee), door meer vrije banen en een bescheiden aanleg van viaducten en tunnels. 

Ontbrekende schakel 

De Noord/Zuidlijn als grootschalige railverbinding was wel wenselijk, maar dan als onderdeel van een regionaal spoorwegnet: zuidwaarts richting Schiphol, Bijlmermeer en Almere, en noordwaarts richting Purmerend en Zaanstad. Met succes is dit concept als S-Bahn gerealiseerd in even grote steden als Frankfurt, Stuttgart en Leipzig. Omstreeks 1965 was immers al met steun van Amsterdam besloten om de Schiphollijn aan te leggen, startend vanaf het Rijksmuseum onder de Boerenwetering, daarna over de ringbaan. Maar tijdens het overleg tussen NS en de gemeente Amsterdam, waarover in dit boek niets is vermeld, is geleidelijk het idee gegroeid om de spoorlijn onder het stadscentrum en het Centraal Station door te trekken. De Nieuwmarktrellen hebben echter veroorzaakt dat de NS-treinen tot de ringbaan veroordeeld blijven en niet in het stadscentrum kunnen doordringen. Aldus moet de sterk groeiende stroom stadsgewestelijke reizigers blijven steken buiten de vooroorlogse stad, terwijl de ontbrekende kostbare schakel wel tot stand is gekomen. 

Stadsdeel Noord 

Ongetwijfeld zal de Noord/Zuidlijn zijn betekenis waarmaken voor stadsdeel Noord, al is de ontsluiting met slechts twee stations mager. Overigens heeft deze metrolijn nu als voornaamste functie om de reizigers die per trein en per streekbus aankomen op station Noord op het Centraal Station en op station Zuid te distribueren over de binnenstad. Dat maakt de Noord/Zuidlijn tot een merkwaardig halfproduct. 

 
Auteur: Maurits van Witsen