Nieuwe impasse rond cao streekvervoer

Vakbonden FNV en CNV geven werkgevers tot 20 februari om met een nieuwe cao te komen, anders dreigen nieuwe stakingen. Fred Kagie, voorzitter van werkgeversvereniging VWOV, zegt niet te kunnen bieden wat de bonden willen. Zolang beide partijen ver van elkaar verwijderd zijn, lijkt een nieuwe cao uit te blijven.

De vijfdaagse staking in het streekvervoer, begin februari, heeft er behoorlijk ingehakt. Niet alleen bij reizigers, maar ook bij de ov-bedrijven. Waar vakbond FNV stelde dat 75 procent van de busdiensten stillag, spreekt Kagie zelf van een landelijk gemiddelde van 50 procent. “Het was erg wisselend per regio. In grotere steden werd wat minder gereden, op plekken zoals Zaandam werd 10 procent gereden. En weer elders viel 10 procent uit.”

Hoe dan ook: het had behoorlijke impact. Niet alleen op reizigers, maar ook op personeel dat niet staakte. Met spanningen tussen personeel en toenemende tegenstellingen tot gevolg. Het is inmiddels een beetje business as usual, verzucht Kagie. “De verharding in de maatschappij neemt toe. Staken is een goed recht, maar werken ook. Buschauffeurs die wel werkten werden daarop aangesproken door stakende collega’s of soms via social media bedreigd. Dat maakt daarna weer samenwerken lastig.”

Dunne marges of niet?

Volgens de VWOV-voorzitter spelen de vakbonden in op dat sentiment, door te benoemen dat ov-bedrijven behoorlijke salarissen uitkeren aan directieleden en in handen zijn van buitenlandse aandeelhouders. FNV-bestuurder Van der Gaag: "De ov-bedrijven kregen in Nederland allemaal 93 procent van hun gemiste inkomsten vergoed. Andere bedrijfstakken hadden dat niet. Ze snijden nu flink in de kosten, maar hebben wel allemaal een buitenlandse aandeelhouder. Die zouden ook kunnen investeren."

Kagie ziet dat anders: “We komen uit een coronacrisis en de marges in het ov zijn gewoon flinterdun.” De vervoerbedrijven draaien sindsdien rode cijfers, wat eerst nog werd opgevangen door het ministerie van IenW met een beschikbaarheidsvergoeding. Die vergoeding is per 1 januari 2023 omgezet tot een transitievergoeding.

Impasse dreigt

Samengevat willen de vakbonden drie dingen: een hoger loon, vermindering van de werkdruk en een ouderenregeling. Op 17 januari stelde VWOV een loonsverhoging van 8 procent voor een eenjarige cao voor, met extra verlofuren en een ouderenregeling waarin chauffeurs vanaf 63 jaar 60 procent kunnen werken, 80 procent betaald krijgen en 100 procent pensioen opbouwen. “Ik dacht echt dat we eruit zouden komen”.

Maar niets bleek minder waar. Vakbond FNV eiste volgens hem 16,9 procent loonsverhoging voor een éénjarige cao, CNV 14 procent voor achttien maanden. “Met zulke eisen lijkt het wel alsof je niet tot elkaar wílt komen. Actievoeren lijkt wel het doel, in plaats van een middel. Daar ben ik echt boos over en dan lijkt het gesprek klaar. Ons voorgestelde bod was geen nieuwe nullijn. Dus dat is nu ook weer van tafel. De onderhandelingen moeten opnieuw beginnen. In het ergste geval komt er langere tijd geen nieuwe cao.” Desgevraagd laat Marijn van der Gaag van FNV Streekvervoer overigens weten 10 procent loonsverhoging te eisen.

Voorzitter Kagie van de werkgeversvereniging wijst erop dat de arbeidsvoorwaarden voor buschauffeurs helemaal zo slecht niet zijn. “In landelijke media wordt het vak geframed alsof buschauffeurs aan de onderkant van de arbeidsmarkt staan. Maar het gaat om een ambachtsvak, waar een opleiding voor nodig is en veel verantwoordelijkheid bij hoort. De grootste groep chauffeurs zit einde schaal en verdient, inclusief toeslagen, zo’n 2700 euro netto per maand. Niet-stakend personeel was tevreden met die 8 procent loonsverhoging die wij voorstelden.”

(Te) hoge werkdruk?

Volgens Van der Gaag zit de échte pijn in de te hoge werkdruk. Chauffeurs krijgen te maken met steeds krappere rijtijden en pauzes. Ook moeten ze op onregelmatige tijden werken. "Chauffeurs hebben nu twee keer per dag een kwartier pauze om te plassen, wat te eten of drinken en de benen te strekken. De mensen zijn echt gesloopt. Dus we willen heus wel tot elkaar komen, maar op deze manier is er straks geen chauffeur meer over. Verschillende vervoerders concurreren nu op de werktijden met elkaar. Dit is hetzelfde probleem als in 2018."

De werkdruk is ook wel hoog, erkent Kagie. Maar hij irriteert zich wel aan het labeltje ‘werkdruk’. “FNV plakt dat woord overal op, maar heeft geen voorstel gedaan hoe het die werkdruk wil verminderen. We weten dat de werkdruk hoog is, maar dat kunnen we niet oplossen in een cao. Rooster- en routegebonden afspraken zijn anders voor het Groningse platteland dan voor een spitsdienst in Utrecht. Net als in meerdere sectoren hebben we te maken met personeelstekorten. En net zoals in zorg en horeca moet je ook in het weekend of ’s avonds werken. Maar daar krijg je wel toeslag voor.”

Van der Gaag laat weten dat door die hoge werkdruk sprake is van een ziekteverzuim van soms wel 20 procent aan ongeplande rituitval, wegens ziekte. Fred Kagie zegt dat het 10 procent is. "Dat is nog steeds veel, inderdaad. Maar dat komt vooral door het vergrijsde chauffeursbestand. Veel chauffeurs zijn inmiddels 60 jaar of ouder. Bij oudere mensen is het ziekteverzuim hoger. Daarom hebben we die 60-80-100-ouderenregeling ook voorgesteld.”

Vak anders inrichten

Bij die oudere groep zit de meeste pijn, weet de VWOV-voorzitter. “Het ov is van oudsher een publieke sector, waarin chauffeurs rond hun 60ste met de VUT konden. Toen dat werd afgeschaft, konden ze nog wel eerder met prepensioen. Maar dat is ook afgeschaft en inmiddels moet je tot je 67e werken. Als je dit werk je hele leven doet en steeds hoort dat je steeds langer doormoet, is dat zwaar.” Het afschaffen van die pensioensregelingen is overigens vanuit de Rijksoverheid bepaald, niet vanuit de werkgevers.

Die groep buschauffeurs is het meest teleurgesteld, gaat hij verder. Dat kan ertoe leiden dat de werkmotivatie bij deze groep lager wordt, het ziekteverzuim hoger ligt en ook de bereidheid om te staken groeit. “Maar het zijn wel echte vakmensen: die wil je behouden voor de sector en goed richting hun pensioen begeleiden. Daarom is die ouderenregeling voor ons zo essentieel”, aldus Kagie. “De bonden waren daar niet op tegen. In het laatste voorstel zouden werkgevers die regeling volledig betalen.” Maar dat voorstel is nu dus van de baan.

Met het vergrijzende chauffeursbestand is het ook belangrijk om dus nieuwe, jonge buschauffeurs voor de ov-sector te winnen. Kagie: “Voor die groep is loonsverhoging niet doorslaggevend. Jonge mensen willen minder in een keurslijf werken, willen werk en privé anders verdelen en werken vaker in deeltijd. Terwijl het ov-systeem wel met strakke werktijden werkt en de cao rigide is ingericht." De samenleving verandert, daar zou je het vak ook op moeten aanpassen.” Kagie wil dus flexibilisering van de cao. FNV'er Van der Gaag op zijn beurt noemt dat verdere uitholling van het systeem.

Hoe nu verder?

De vakbonden willen dat de werkgevers voor 20 februari met een nieuw voorstel komen, anders gaan ze opnieuw staken. Kagie moet het nog maar zien. “Ik houd er rekening mee dat een nieuwe cao Streekvervoer nog heel ver weg is. Wij kunnen gewoon niet ingaan op hun ultimatum. En tot die tijd is er geen cao, geen loonsverhoging en ook geen ouderenregeling.” De onderhandelingen voor een nieuwe cao voor 2023 lopen al sinds oktober 2022.

Van der Gaag stelt dat dat wel zo kan zijn, maar dat er dan straks ook geen regionaal ov in Nederland meer over is. "Als het ziekteverzuim verder stijgt en er nog meer ritten onverwacht uitvallen, dan is er straks helemaal geen goed ov meer over."

In oktober 2022 staakten machinisten en conducteurs van NS overigens ook vanwege vastgelopen cao-onderhandelingen. Toen bood de opdrachtgever annex aandeelhouder, de Rijksoverheid, meer financiële ruimte en ging NS akkoord met een salarisstijging van 8,45 procent over achttien maanden (5 procent in 2022, 3,45 procent in 2023). Zouden de decentrale opdrachtgevers voor het streekvervoer datzelfde voorbeeld niet moeten volgen?

Een interessant debat, noemt Kagie dat: “Minister Kaag zei bij die NS-onderhandelingen: ‘Soms moet je accepteren dat je even verliezen leidt.’ Ik vind dat je een verantwoordelijkheid hebt als overheid. Ik ga niet over wat provincies doen, maar ik denk wel dat overheden een rol kunnen spelen om de infrastructuur op gang te houden."

Ook Van der Gaag ziet een rol voor overheden weggelegd. "Het maakt me niet uit wie het doet, maar mijn boodschap aan overheden zou wel zijn om te investeren. Zorg ervoor dat je frequenties verhoogt en het systeem niet nog verder kapotmaakt."