Koene Talsma, Taskforce Bouwagenda: toekomstbestendig vervangen op hoofdlijnen

Eerdere succesvolle reacties op urgente nationale opgaven, geven Koene Talsma de overtuiging dat ook de complexe vervangings- en renovatieopgave in de infrastructuur hoog op de politieke agenda’s gaat komen. En dat de uitdaging leidt tot een nationale aanpak, tot een impuls voor de individuele techneut om aan te haken bij een landelijke beweging. Een beweging die veel meer teweegbrengt dan het uiterst kostbaar één-op-één vervangen van bestaande kunstwerken in de infrastructuur. Met de leden van de Taskforce Bouwagenda zet Koene de grote lijnen hiervoor uit. De eerste contouren van een synergetisch masterplan worden zichtbaar.      

Gepokt en gemazeld is Talsma in de bouw. Hij begon te werken bij een ingenieursbureau, en vervulde daarna directie- en bestuursfuncties bij de grote bouwers, bij verenigingen als Bouwend Nederland en de Betonvereniging en was eertijds lid van de werkgroep GWW van de Regieraad Bouw. Een bagage die hem tot ‘de hoofdlijnen’ bracht, tot de essentie van landelijke bouwopgaven en tot inzicht in hoe je door samenhang met andere programma’s meer kunt bereiken. Met zijn Taskforce-Bouwagenda-collega’s zet hij nu lijnen uit voor het mede behalen van (inter)nationale doelen door  een gerichte en samenhangende nationale bouwopgave. Binnen de Taskforce is daarvoor een aandachtspoor ‘Bruggen en Sluizen’. Talsma: ”Hier kijken we naar toekomstbestendige infrastructuur en hoe we de vervangings- en renovatieopgave kunnen koppelen aan doelen als verduurzaming en het nakomen van de klimaatafspraken.”  

Samenwerking organiseren 

Binnen de Bouwagenda wordt met name gekeken naar constructieve samenwerking tussen de nationale bouwprogramma’s. Hoe belangrijk is deze samenwerking in relatie tot de vervangingsopgave? Talsma: “Nationale samenwerking is cruciaal voor deze opgave. Er is heel veel infrastructuur in eigendom en beheer bij heel veel infrabeheerders, op nationaal, regionaal en gemeentelijk niveau. Veel infrastructuur ligt er goed bij, maar ook is veel aan het einde van de levensfase. Wanneer de eigenaar daar dan eens goed naar gaat kijken, valt de staat hem of haar nogal eens erg tegen en blijkt de uitdaging om het kunstwerk weer veilig, betrouwbaar en duurzaam verder te laten functioneren veel groter dan gedacht. De problemen die men daarbij tegen komt zijn in de kern vaak dezelfde: welke belastingen treden er nu ècht op, hoeveel verborgen sterkte of zwakte is er nog, kan die renovatie of vervanging niet veel goedkoper, hoe doe ik dat duurzaam? Sommige infra-eigenaren hebben hier een professioneel apparaat voor, maar velen hebben daar het geld niet voor en kijken naar anderen. De advieswereld wordt breed geraadpleegd. 

We kunnen enorm versnellen in het beantwoorden van deze vragen, het vinden van slimmere oplossingen en het reduceren van de vervangingskosten wanneer we dezelfde kennisvragen bundelen, kennis met elkaar delen, betere normen ontwikkelen, slimmere vervangingsmethoden bedenken en daarvoor de maximale kracht uit de markt halen. 

Een ‘nationale samenwerking’ is hierop het antwoord, niet zozeer alleen als instituut maar vooral als ‘vanzelfsprekende gedachte’, een ‘tweede natuur’. 

Er is natuurlijk al WOW: wegbeheerders ontmoeten wegbeheerders en waterbeheerders ontmoeten waterbeheerders. Nu stimuleert De Bouwagenda ook de oprichting van het platform BBOBB, brugbeheerders ontmoeten brugbeheerders, in nauwe samenwerking met de Bruggenstichting. De enorme potentie die hierin zit moet nog veel meer worden uitgenut: de ‘markt’ moet aanhaken, ‘kennisinstellingen moeten hun rol krijgen en nemen, financiële middelen moeten worden samengebracht. Slimme vormen van uitdagend aanbesteden moeten wijd worden toegepast. Hier kunnen CROW en Pianoo samen een grote rol spelen.” 

Welke rol spelen grote programma’s? 

“Er is enkele jaren geleden in opdracht van Bouwend Nederland een groot onderzoek gedaan naar de staat van de infrastructuur bij de lagere overheden. Voor een deel kwam daar een alarmerend beeld uit en we hebben nu in bijvoorbeeld Amsterdam, gezien hoe goed dat beeld klopt. 

Medio 2019 heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat een overzicht naar de Tweede Kamer gestuurd over de ontwikkeling van het uitgesteld en achterstallig onderhoud van Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat heeft inmiddels haar vervangingsopgave tot programma verheven en is bezig haar aanbestedingsbeleid mede in dit licht te herzien. Ook is Rijkswaterstaat reeds geruime tijd bezig met een programmatische aanpak van de Vervangingsopgave Natte Kunstwerken. Samen met de Waterschappen is Rijkswaterstaat bezig met hoogwaterbescherming. Deze opgave startte met het programma ‘Ruimte voor de rivier’ en momenteel loopt de derde ronde in het programma Hoogwaterbescherming. En een aantal provincies is gestart met een meer structurele aanpak van het onderhoud van hun wegen en vaarwegen. Ook binnen de vernieuwde Bouwcampus is de Vervangingsopgave Infra één van de drie programmalijnen geworden waar infra-eigenaren en markt met concrete (voorbeeld)projecten de wegen voor de toekomst willen inslaan.” 

Mandjes 

Is een nationaal programma Vervanging en Renovatie al uitgekristalliseerd?  
“De Bouwagenda heeft een agenderende, aanjagende en verbindende rol en stimuleert andere partijen tot programma’s. In deze rol heeft De Bouwagenda een onderzoek laten uitvoeren naar de vraag: of en hoe gelijksoortige infrastructuur (te beginnen met bruggen) door meerdere opdrachtgevers tegelijk en gebundeld kan worden aanbesteed. En dat blijkt heel goed te doen. Amsterdam, Noord-Holland en Rijkswaterstaat gaan zo’n pakket – nu al ‘mandjes’ genoemd - op de markt brengen en in Zuid-Holland en Brabant pakt men dit nu ook op. De Bouwcampus gaat zorgen voor deze uitrol, het CROW gaat de bijbehorende slimme aanbestedingsmethodiek begeleiden. Deze bundeling van projecten gaat zorgen voor harmonisatie van specificaties (dezelfde type bruggen bouwen en vervangen volgens dezelfde specificaties), voor kennisdeling en voor opschaling waardoor de kosten kunnen dalen.” 

Proeve 

“Ook heeft De Bouwagenda het initiatief genomen tot het uitbreiden van institutionele prikkels, zoals dat zo mooi heet, om infra-eigenaren ertoe te brengen om beter te weten welke infra zij eigenlijk in beheer hebben en hoe die erbij ligt. Want alleen dan begin je zicht te krijgen op jouw vervangingsopgave, is die landelijk optelbaar en daardoor financierbaar en uitvoerbaar. Het zou kunnen dat de Nota Kapitaalgoederen daartoe wordt uitgebreid. Ook heeft de Bouwagenda het initiatief genomen om te komen tot een eerste proeve van een ‘Nationaal prognoserapport Bruggen’ als voorbeeld van hoe we deze nationale opgave technisch goed in beeld kunnen krijgen. Het eerste resultaat hiervan zal deze zomer verschijnen.” 

Kerncoalitie 

“Op het gebied van aanbesteden heeft De Bouwagenda het initiatief genomen dat Pianoo en CROW hun krachten gaan bundelen. Samen moeten zij het podium vormen, het kenniscentrum zijn voor innovatief en duurzaam uitvragen en aanbesteden. Ook hier zijn het leren van ervaringen elders en deze samenbrengen, vernieuwen en verspreiden, de sleutelwoorden. Ook het vervolg op de Green Deal 2.0 GWW (die eind 2020 afloopt) moet in dit gremium een vervolg krijgen. En dit alles wordt aangestuurd door een soort Kerncoalitie rond de Vervangingsopgave, waarin bevlogen medewerkers van de Gemeente Amsterdam, de Provincie Noord-Holland, Rijkswaterstaat, TNO en de Taskforce en het Programmateam van De Bouwagenda zitten.” 

Sexy 

Er wordt gezegd: techniek en vervanging zijn niet sexy. Werkt dat belemmerend voor deze vervanging en renovatieopgave?  

“Techniek en vervanging worden sexy wanneer het maatschappelijk belangrijk wordt gevonden. Ook ik heb overigens op de TU Delft vooral les gehad in nieuwbouw, maar we hebben rond 2005 in ‘het spoor’ gezien wat er gebeurde toen de Inspectie Leefomgeving en Transport kritiek had op de staat van het Nederlandse Spoorwegnet. ProRail en de betrokken spooraannemers pakten deze uitdaging op en zorgden ervoor dat het Nederlandse spoor qua veiligheid en betrouwbaarheid nu behoort tot de ‘Top 3’ in de wereld. Die urgentie leidde er dus toe dat ‘onderhoud en vervanging’ sexy werden. De slimste technici, de beste managers en de meest innovatieve middelen werden ingezet. Nu zijn zij trots op het systeem zoals ze dat nu hebben ingericht. Hetzelfde gaan we nu zien rond de vervangingsopgave: het is urgent geworden, de beste managers worden erop gezet, onderzoeksprogramma’s gaan lopen, de roep om nieuwe technieken is er.” 

Politieke agenda’s 

“Ten slotte is De Bouwagenda ermee bezig om de vervangingsopgave echt op de politieke agenda’s te krijgen, in het volgende Regeerakkoord, in de gemeentelijke programma’s, bij de provincies. Deze rol van de ‘agendering op nationaal niveau’ is De Bouwagenda eerder gelukt met het verlagen van de Verhuurdersheffing en het initiëren van de Startmotor en de Renovatieversneller waarmee de verduurzaming van de woningbouw belangrijke impulsen heeft gekregen. Dit kan en moet dus ook lukken.”