VK 4/2018: Schimmelpenninks witte en compacte stad

Luud Schimmelpennink (83) schrijft in 1967 geschiedenis als Provo-raadslid in Amsterdam. De Provobeweging zette destijds stad en land op zijn kop. Belangrijker dan alle ophef vond en vindt hij het ‘ontwikkelen van duurzame concepten’. Toen introduceerde hij de witte fiets, gevolgd door de elektrische witkar. Gaandeweg schaalde hij zijn maatschappelijke visie op tot witte stad. Schimmelpennink ontwikkelt door, en hij heeft nieuws: er komt een nieuwe witkar.

Amsterdam, Amstel. Luud Schimmelpennink woont met zijn vrouw Afrain op de eerste drie etages van een zesverdiepingenwoning aan de oever van de rivier. Zij heeft een yogastudio op de eerste etage en een ontwerpruimte in het souterrain. Boven hen wonen vrienden. Samen kochten ze ruim dertig jaar geleden dit pand op een steenworp afstand van Hermitage en Magere brug.

Riant wonen voor een Provo uit de pré-krakerstijd? "De Provo-periode duurde maar twee jaar", relativeert Schimmelpennink, ”maar ik schaam me er niet voor. Wel raar dat die tijd nog steeds zoveel aandacht krijgt.” Provo brak in de jaren zestig radicaal met 'een redelijk slome tijd', zo herinnert Schimmelpennink zich. "Het leven stond in het teken van geld verdienen ten gunste van individuele welvaart. Wij zagen de stad bedreigd door dit consumentisme, vooral door het toenemend autogebruik.”
 

“Amsterdam leek ons een stad die ontworpen was voor voetgangers”, verklaart Schimmelpennink. De fiets was het beste vervoermiddel, zeiden de Provo’s, hun tijd ver vooruit. Als raadslid introduceerde Schimmelpennink het eerste stedelijke ‘witte’ deelfietsenplan, maar kreeg onvoldoende steun. Het volgende project, het elektrische deel-autosysteem, de witkar, kwam wel van de grond, in 1972.

Op YouTube zijn beeldverslagen te zien van het witkarconcept: Fysieke panelen bij opstap- en oplaadpunten bevatten een draaischijf waarmee je het nummer koos van het depot van bestemming waar dan een plek voor je werd gereserveerd. De gebruiker maakte zich met een magneetsleutel bekend. Schimmelpennink: "Volgens de directeur van de toenmalige Postbank was dit het eerste cashloos-systeem op de wereld.” De magneetsleutel diende ook als toegang tot de voorste witkar. Het lukte niet het concept op te schalen, uiteindelijk ging de witkar roemloos ten onder.
 

In 2000 wist Schimmelpennink zijn tweede witte-deelfietsplan te activeren. Dat concept stuitte op complicaties: de stallingen bleken in eerste instantie te kwetsbaar en het betalingssysteem vergde een ombouw van Chipper naar Chipknip.

Bamboefiets

Schimmelpennink leidt ons rond in zijn souterrain. “In het tuinhuis staat nog een prototype van de eerste witkar." In zijn ‘kruip-door-sluip-door’-werkplaats wijst hij in het voorbijgaan op een bamboefiets in ontwikkeling. We nemen plaats in zijn kantoor aan de kadezijde. Enige relikwieën aan de wanden en rijen uitgewerkte illustraties op de grond, geven de indruk van een rijk ontwerpersleven.

Een zwart-witverkiezingsposter op een gele archiefkast heeft de tand des tijds doorstaan, evenals een artistieke foto, die net boven een boekenkast piekt, van ‘de Solo’, een tussentijds fietsavontuur dat na een succesvolle pilot voor Rijkswaterstaat toch niet in productie werd genomen. Waarom niet? Schimmelpennink trekt even zijn schouders en wenkbrauwen op en stelt dan gelaten: “Zo gaat het vaak met innovaties.” Het tempert zijn enthousiasme voor het ontwikkelen van nieuwe concepten niet. Zijn leeftijd weerhoudt hem evenmin. “Ik denk gewoon dat het altijd doorgaat. Ik ben verder niet met mijn persoonlijke toekomst bezig.”

Van Moof-fiets

Wat we overigens echt moeten zien en fotograferen, is geen eigen ontwerp, maar zijn Van Moof-fiets voor de Japanse markt. Een ontwerp dat volgens Schimmelpennink bewondering verdient. “Er zijn er maar een paar van in Nederland. Deze fiets is zo compact dat ik hem zonder te vouwen meeneem in de trein. Ik krijg er nooit klachten over, dus het zal wel goed zijn.” Een multifunctionele topper, aldus Schimmelpennink.
 

Maar er is ook ‘eigen’ nieuws. Twee dagen voor het interview sprak Schimmelpennink met ‘het ministerie’ en met vertegenwoordigers van de Amsterdam Economic Board over een, wederom verbeterd, wittefietsenplan, waarbij Leaseplan 100 witkarren zal leasen. Het gesprek verliep succesvol. De opstart van dit nieuwe witkarconcept wordt onder meer gefinancierd met de bouw van een nieuw prototype voertuig.

Deze witkar maakt weer deel uit van een coöperatief concept. Zo ligt er nu een plan voor een veelheid aan depotpunten, verdeeld over het stadsdeel tussen A10 en het IJ. Een prijsprikkel moet gebruikers aanzetten om ophoping of leegstand op depots te voorkomen: parkeer je de kar op een depot waar het iets minder druk is, dan betaal je minder voor je rit.

Nieuw is ook dat deze vierwielige ‘kar’, dit keer in de categorie ‘fiets’ valt. Het betreft een overkapte vierwielige fiets. Elk wiel is voorzien van een elektromotor in de as en een knikbesturing zorgt dat de fiets krappe bochten kan nemen. De eerste witkar voldeed als 'personenauto' nog aan verschillende RDW-eisen. “Waaronder een veiligheidsgordel voor een snelheid van 120 kilometer per uur”, glimlacht Schimmelpennink.

Happenings

We staan nog even stil bij de Provo-tijd. Een groep mensen onder aanvoering van Robert Jasper Grootveld trok Schimmelpenninks aandacht en interesse. Ze dwongen veranderingen min of meer af via ‘happenings’; in de volksmond al snel geassocieerd met ‘rellen’ door veelvuldig politieoptreden. “De jeugd nam het over”, zegt Schimmelpennink, toen zelf al in de dertig.

Hoe vonden zijn eigen ouders zijn keuze voor deze wereldveranderaars? "Mijn moeder vond het maar niks, maar toen mijn plannen later door de intelligentia werden geaccepteerd, was ze toch wel trots.” Na de Provo’s hielden de daarop volgende hippies en krakers het duurzame gedachtegoed nog even levend, maar het gros van de samenleving ging gaandeweg weer over tot de waan van de dag.

Zelfrijdende witkar

Schimmelpennink stond als industrieel ontwerper aan de wieg van allerlei kunststofoplossingen voor traditionele uitvoeringen van metaal. De ontwikkeling van een eerste polyester speedboot, in plaats van hout, ontwikkelde hij voor Jachtwerf Drent. Hij schopte het al snel tot ‘hoofd constructie’ bij Stork Werkspoor. Hij vertrok er overigens al na twee jaar vanwege de, in zijn ogen, vreemde bedrijfscultuur. “Er was een afdeling Research en Development die het alleenrecht claimde op nieuwe concepten.”
 

Schimmelpennink kreeg geen bijval voor zijn ideeën en ruilde zijn goed betaalde job in voor een nog beter betaald industrieel avontuur bij Vicon Landbouwfabrieken, later Vicon Polyester en tegenwoordig VDL Wientjes. “Hier werkte ik drie dagen per week voor hetzelfde salaris. Eigenlijk had ik het toen ik Provo werd al helemaal gemaakt”, stelt hij nu. Hij bleef ruim veertig jaar aan het bedrijf verbonden. En ook nu betrekt hij de firma bij de bouw van een 'onbreekbaar lichtgewicht body' voor het prototype van de nieuwste deel-witkar.

Zijn ideeën over dit concept zijn de tijd weer ver vooruit. “De zelfrijdende witkar zal op den duur de prijsprikkel voor depotruimte overbodig maken. De karren rijden dan zelf naar depots waar ze nodig zijn.” Ook ziet Schimmelpennink mogelijkheden voor wereldwijde opschaling van zijn concept. Het voertuig wordt overigens de helft goedkoper dan de eerste versie. “Ik presenteer de nieuwe witkar het liefst aan de burgemeesters van de vijf grootste fietssteden van de wereld. Dit concept moet het autogebruik in steden absoluut verder verminderen. Denk aan alle ruimte die vrijkomt als auto’s niet langer voor de deur hoeven te staan. De groei van het aantal fietssteden toont aan dat steden ander vervoer willen, is zijn overtuiging. In zijn visie op de witte stad is de voetganger het belangrijkst.

Compacte stad

Ten slotte denkt Schimmelpennink ook al verder dan de witte stad. Gebaseerd op de kwalitatief betere ‘compact car’, als reactie op de grote dweilende Amerikaanse auto’s, ontwikkelt Schimmelpennink een volgend stadsconcept: de compacte stad. Een woord dat wat hem betreft alles zegt: een stad voor voetgangers. Maar ook een stad met een goed economisch en financieel systeem.

“Vroeger hadden we de gemeentegiro die geen winst hoefde te maken. Dat was een perfect systeem. Ik moet er nog eens met financiële mensen over praten, maar ik denk dat je dat wel weer voor elkaar krijgt. Belangrijk, want de sociale structuur van een stad kan worden bedreigd door de financiële structuur. Je kunt ook denken aan een winkelfonds voor straten met populaire winkeltjes, waar de huren omhoog schieten tot onbetaalbare hoogten."

Vermoedt Schimmelpennink met de herintrede van zijn witkar dat de tijd intussen alsnog rijp is voor het Provo-gedachtegoed? “Over de hele linie hebben we nu al een beter bestuursapparaat en zijn we al heel goed bezig. Vroeger hadden we de eerste winkeltjes met biologische producten. Nu staan ze bij Albert Heijn in de schappen. Het wordt interessant als mensen met dit gedachtegoed in een krachtige positie komen. En dat is nu misschien al het geval.”

Coryfeeën van weleer

Hoe is het met verkeerskundige coryfeeën van weleer? Wat laten zij na voor de toekomst? Verkeerskunde publiceert dit jaar een serie portretten van roemrijke oudgedienden in het vakgebied. Eerder spraken we met: Erik Asmussen (94), eerste directeur SWOV en oud-hoogleraar verkeersveiligheid; Hendrik Goudappel (87), oprichter van adviesbureau Goudappel Coffeng en oud-hoogleraar urbanistiek; en Maurits van Witsen (90) oud-hoogleraar openbaarvervoerkunde en spoorwegbouwkunde. In deze aflevering: Luud Schimmelpennink (83), bedenker van de witte fiets en de Witte Stad, en industrieel ontwerper.

lees meer over Luud Schimmelpennink en zijn ontwerpen

• Provo:  https://groep1strijders.wordpress.com/2013/02/09/welke-acties-heeft-provo-ondernomen/
• De Solo:  https://www.nrc.nl/nieuws/1990/07/07/milieuvriendelijke-solo-fiets-moet-forens-uit-auto-6934888-a167455
• Schimmelpennink:  https://www.linkedin.com/in/luud-schimmelpennink-646b7020/
• De witte stad, delen als brandstof voor een ideale samenleving:  http://witkar.org/
• De eerste witkar op het Polygoonjournaal: http://witkar.org/de-witkar
• Schimmelpennink in Amerikaans tijdschrift ISE ( jan 2017, p 28 / dec 2017 p 12 /dec 2017 p 13)