Was onze mobiliteit wel zo ideaal?

Zijn er trends in filosofie? “Ja en Nee”. Is filosofie een elitair specialisme of een integrale discipline die bijvoorbeeld ook iets kan betekenen voor de vakgroep mobiliteit? “Beide”, antwoordt Daan Roovers, onze huidige Denker des Vaderlands. Zij schreef een essay in het boek ‘Mobiliteit ontmoet Filosofie’. Haar visie op mobiliteit? “Corona heeft ons iets duidelijk gemaakt wat ik een jaar geleden niet voor mogelijk had gehouden: We kunnen dus anders. Vraag is of we dat willen blijven doen.”

Door Nettie Bakker

“Filosofie is geen talent waarmee je geboren wordt”, legt onze Denker des Vaderlands uit. “Je kunt het leren en je erin oefenen en ontwikkelen. Het heeft ook niets met intelligentie of opleiding te maken en is daarom democratisch en niet elitair. Ja, je kunt er op de universiteit een graad in halen, in die zin is het elitair, maar in feite gaat het om nadenken en even stil staan bij de dingen die je bezighouden en daar betekenis aan geven: gaat het om goed of slecht, of om rechtvaardig of onrechtvaardig? Nadenken kun je ook doen door een boek te lezen, of een wandeling te maken.”

Ruimte creëren in je hoofd om hetzelfde anders te zien

“Het duiden van filosofie heeft ook een beetje te maken met de definitie die je eraan geeft. Overigens, zolang de filosofie al bestaat, al ruim 2500 jaar, worden filosofen het maar niet eens over een definitie”, lacht Roovers. “Ik hanteer twee definities. De eerste ontleen ik aan een docent die zei: ‘Filosofie is de strijd tegen vooroordelen’. Die vind ik nog steeds heel mooi en belangrijk. Daarnaast beschrijf ik filosofie ook wel als: ruimte creëren in je hoofd om hetzelfde anders te zien.” En om filosofie af te bakenen: “Het gaat niet over ‘anders aanpakken’. De vraag: ‘Hoe los ik dit op?’ is geen filosofische vraag.”

Zijn er trends in de filosofie? “Ja, er zijn accentverschillen in de tijd, maar kenmerkender is de continuïteit in de filosofie. Accentverschillen waren bijvoorbeeld aandacht voor taal of voor machtsstructuren. Ook is de filosofie wel eens wat in een hoek geduwd, bijvoorbeeld door religie, of door de opkomst van de natuurkunde. Nu ligt het accent wat meer op klimaat en op de verhouding kennis en politiek. Maar zoom je uit, dan zie je dat we met Plato nog steeds dezelfde vragen stellen die nooit een definitief antwoord krijgen en ook nooit van de agenda af raken. Dat zijn vragen als: ‘wat is het om mens te zijn en wat betekent politiek?’”

Opnieuw beschaven

Zou je daar niet moedeloos van worden? “Nee, zeker niet” weerlegt Roovers. “Elk mens moet opnieuw zien op te groeien en elke generatie moet zich opnieuw beschaven. Anders gezegd: De vraag hoe mensen moeten samenleven blijft, maar in ieder tijdperk zijn de omstandigheden weer anders. Daarom zijn de antwoorden die er waren of die er komen voor een deel maar tijdelijk.” En, opgewekt: ”Het brengt je ook wat. Het brengt mij een breder kader om nieuwe ontwikkelingen te duiden, het geeft me mildheid ten opzichte van hoe mensen en de samenleving in elkaar zitten en het geeft me incasseringsvermogen. Kortom, filosofie voorziet in een behoefte die iedereen wel eens heeft om na te gaan: wat zijn de grote lijnen, wat is het verband tussen zaken. Het helpt daarbij als iemand buiten de groep je de juiste vragen daarvoor stelt. Het kan vastgeroeste ideeën op zijn kop zetten en heilzaam zijn. Je doet jezelf er echt plezier mee.”

Roovers schreef een essay over mobiliteit voor de bundel Mobiliteit ontmoet filosofie. “Deze tekst schreef ik vóór de coronapandemie. Je kunt je bijna niet meer voorstellen wat er voordien allemaal gebeurde. We klaagden over 100 km /uur rijden, nu mogen we bijna de deur niet meer uit. Corona heeft zo’n radicale verandering teweeggebracht in onze mobiliteit, dat had ik een jaar geleden niet voor mogelijk gehouden. We kunnen dus het aantal vlieg- en autokilometers terugbrengen als de situatie erom vraagt. Het zet ons nu voor de vraag: Willen we het allemaal weer opstarten als het kan? Want, was onze mobiliteit wel zo ideaal? Was het nu echt nodig om een paar keer per jaar op vliegvakantie te gaan en moesten we echt zoveel spullen uit China halen? Ergens moest dit systeem wel piepend en krakend tot stilstand komen.”

Roovers eindigt haar essay met ‘nabijheid’. “Ik hoor er sindsdien meer mensen over spreken en ik denk dat deze visie de wind mee heeft. We zijn al veel lokaler gaan leven en moeten nu ook niet doorslaan en een muur om ons eigen plekje bouwen, maar zoeken naar iets ertussenin. Naar contacten over en weer, op een manier waarop er veel minder fossiele kilometers worden gemaakt. Ook zouden we mobiliteit niet langer als synoniem moeten zien voor economie, ontspanning of contacten, maar instrumenteler en bescheidener. Misschien waren we even vergeten dat mobiliteit geen doel op zich is.” 

Komen we hiermee op een punt waarop filosofie ook een rol kan spelen in mobiliteit? Roovers: “Filosofie is bij uitstek een vak dat interdisciplinair is en kan helpen. Ook bij mobiliteit. Juist nu!”

Nationaal verkeerskundecongres

Daan Roovers spreekt op 4 februari op het tweede deel van het Nationaal verkeerskundecongres, over de betekenis van het vakgebied Mobiliteit. Deelnemers aan het NVC ontvangen de essaybundel ‘Mobiliteit ontmoet Filosofie’. Aanmelden kan op: www.nationaalverkeerskundecongres.nl