Hoe Oslo ruimte creëert voor de voetganger

De inrichting van onze straten was veelal gericht op voertuigen, zoals auto’s, trams en bussen. En recent ook op fietsers; denk aan fietsstraten. Maar waar blijft de voetganger, die de overgebleven ruimte bovendien moet delen met uitstallingen, laadpalen, geparkeerde fietsen en ga zo maar door? Deze gedeelde ruimte laat voetgangers soms slalommen of uitwijken naar een fietspad of autoweg. Het kan er zelfs toe leiden dat mensen met kinderwagens of rolstoelen hun route moeten onderbreken omdat ze er simpelweg niet langs kunnen. Om oplossingen hiervoor te onderzoeken, reisde Sweco-adviseur Noa Hamacher naar Oslo; een stad waar voetgangers veel ruimte krijgen.
 

Om voetgangers meer ruimte te geven, zijn er drie benaderingen om te volgen. Ten eerste kan de ruimte worden gedeeld. Zo kunnen fiets- en voetpaden gedeeld worden of kan een gebied in zijn geheel een vorm van ‘shared space’ krijgen zoals bij woonerven. Hierbij delen alle verkeersdeelnemers de ruimte, maar hebben voetgangers de leidende rol. Het is belangrijk op te merken dat deze toepassing niet voor iedereen geschikt is. Een shared space vereist dat mensen in staat moeten zijn om interactie te hebben met anderen om te ‘onderhandelen’ over voorrang krijgen of niet. Voor mensen met bijvoorbeeld een visuele beperking, maar ook voor kinderen en ouderen, kan dit erg lastig zijn. Je kunt denken dat het niet vaak mis gaat, maar dit komt mede doordat mensen deze plaatsen vermijden. 

Een tweede mogelijkheid is het delen van ruimte op verschillende tijdstippen. Een voorbeeld hiervan is een leefstraat, waarbij gedurende een bepaalde periode (meestal in de zomer) de straat wordt afgesloten voor autoverkeer en de ruimte wordt gebruikt ‘om te leven’ door bijvoorbeeld speel- en zitmogelijkheden te plaatsen en door de plaatsing van tijdelijk groen. Een ander voorbeeld zijn schoolstraten, waarbij de straat rondom schooltijden wordt afgesloten voor autoverkeer. Het nadeel van deze maatregel is dat hier steeds heel even een tijdelijke, en dus geen permanente oplossing wordt geboden om meer ruimte te geven aan voetgangers.

Een derde optie is kiezen voor een bepaalde mobiliteitsvorm, waarmee je misschien inlevert op het ideaalbeeld. Dat kan bijvoorbeeld door van stoepen aan twee kanten van de weg, naar één te gaan of door parkeerplaatsen op te heffen. In Oslo zijn ze vooral voor deze aanpak gegaan. 

Verplichte gids ‘Street Design Manual’

Noorwegen heeft sinds 2012 een nationaal loopbeleid met als doel ‘Zero Growth’. Dit streven stelt dat alle groei in personenvervoer in stedelijke gebieden moet worden opgevangen door lopen, fietsen en openbaar vervoer. Het nationale loopbeleid is ook doorgevoerd in lokaal beleid. In Oslo wordt hiervoor de ‘Street Design Manual’ gehanteerd, dit is de eerste verplichte gids voor openbare ruimte in steden die voetgangers bovenaan de verkeershiërarchie plaatst[*]. Al sinds 2015 vindt in de gemeente een verschuiving in besluitvorming plaats van autogericht naar mensgericht. Deze transitie valt samen met het ‘car-free livability program’, waarbij twee grote veranderingen zijn doorgevoerd. Zo zijn bijna alle straatparkeergelegenheden in het stadscentrum verwijderd en maakt een nieuw rijpatroon het moeilijker om met de auto door het centrum te rijden. Diverse autowegen zijn zo omgevormd tot voetgangersstraten. Ondanks weerstand tegen het autovrij maken, is er toch doorgezet. En met succes!

Resultaten

Het project heeft in Oslo geleid tot een toename van het aantal voetgangers en aangenamere stedelijke gebieden [*]. Ook is het percentage gegroeid van positief gestemde mensen over het programma - zowel in het stadscentrum als in de buitenwijken - ten opzichte van eerder onderzoek in 2017. Hoewel er nog steeds weerstand is van bepaalde groepen, kan de positieve verandering in de loop der tijd worden gezien als een verandering in mentaliteit. Op dit moment worden er in Oslo meer wijken heringericht als leefbare straten, zoals in Tøyen (zie 
foto).

Conclusie en Uitsmijter

Een nationale richting die doelen en strategieën vastlegt zoals in Noorwegen, is waardevol omdat dit het bewustzijn vergroot en zorgt voor bindende regels en financiering. Nederland is goed op weg met het Platform Ruimte Voor Lopen en de ontwikkeling van het Nationaal Masterplan Lopen. Toch zal schaarste aan ruimte altijd een uitdaging blijven. In Oslo zijn ze al ver gevorderd met het geven van ruimte aan voetgangers, waar Nederland van kan leren. Aan de andere kant kan Oslo weer leren van hoe ver Nederland is met ruimte geven aan fietsers. De gemeente Oslo is nu dan ook actief bezig met het aanleggen van fietspaden, maar dit is nog niet overal gelukt. Een brede stoep is er daarom nog erg aantrekkelijk voor fietsers om te gebruiken, waardoor helaas het comfort van een breed voetgangersgebied alsnog teniet wordt gedaan.