Manus Barten: Meer kijken naar het verhaal achter een verplaatsing

Verkeerskunde moet verbinden met de grote thema’s van nu. Wie nu tien jaar mist, herkent vakgebied verkeerskunde niet meer terug. Aan het woord Manus Barten, adviseur en partner bij Studio Bereikbaar. Een bureau met een visie en een missie. Barten legt uit hoe zij als bureau een vertaling maken van maatschappij naar verkeerskunde en andersom.

Barten: ‘Wij adviseren over infrastructuur en bereikbaarheid. Dat doen we omdat we het van belang vinden dat bereikbaarheid meer is dan verplaatsen. Het gaat over het ontplooien van activiteiten, mensen en gebieden. Ons verplaatsen en de functie daarvan verandert in hoog tempo, aangejaagd door verstedelijking, de ‘nieuwe’ economie (kennis-, diensten-, deel-, flex-, beleef-, 24/7-economie), de ICT- en data-revolutie, economische en politieke instabiliteit, de veranderende rol van de overheid, klimaatverandering en migratie.

Nauwelijks voorbereid

De vraag ‘welke bereikbaarheid we nodig hebben’ zal steeds een ander antwoord krijgen. Onze overtuiging is dat het verkeerskundig vakgebied nauwelijks voorbereid is op deze nieuwe wereld. Dat vraagt een krachtige ontwikkeling. Wij zetten ons daar vol voor in en zijn actief op zoek naar verbindingen.

De aard van de verkeerskunde

De verkeerskunde is nog altijd het vak van de stromen. Heel cru gesteld is de praktijk impliciet nog altijd ‘autoverplaatsingen tijdens een ochtendspits’, liefst in gebundelde vorm op hoofdwegen en hoofdzakelijk woon-werkverkeer. En dit alles netjes kwantitatief gemodelleerd, maar zonder veel aanknopingspunten welke functie die (auto)verplaatsing nu eigenlijk vervult. Andere verplaatsingen hebben een specialistisch label als ‘fiets- of OV-beleid’ of mobiliteitsmanagement’. Een label om de afwijking van de norm te benadrukken. Dit beeld begint al wel te wijzigen in de grote steden; niet voor niets de plekken waar de ontwikkelingen samen komen en het snelst gaan. Maar ook daar reikt ons begrip vooral tot ‘stromen’ en nauwelijks tot patronen en verbinding met activiteiten.

Dit vinden wij een probleem. Een hele trits thema’s beheerst sinds 2000 ons denken en handelen, we noemden ze hierboven al. Voor de verkeerskunde zijn de nieuwe stedelijke ontwikkeling en het groeiend belang van ICT nu al zeer bepalend. Belangrijk kenmerk hiervan is dat de diversiteit van ons verplaatsen toeneemt. Maar de verkeerskundige praktijk is niet gebouwd op de diversiteit van mensen, activiteiten en gebruikssituaties. Daar missen we begrip, aansluiting op wat er gebeurt en op wat er verandert. We missen waar het eigenlijk om gaat: verkeerskunde ten dienste stellen van de maatschappelijke doelen waar onze verkeersystemen en -producten voor zijn.

Verhalen

Wie informeel praat over dagelijkse reizen, hoort verhalen over waar mensen wonen, welke plekken ze bezoeken, hoe ze reizen, wat ze meemaken en welke belang ze eraan hechten. En ook waar voorzieningen zich vestigen of naartoe verhuizen, welke plaatsen voor iemand ‘hot’ zijn en welke ‘not’ en welke verwachtingen mensen hebben naar de toekomst. Bepalend voor onze verplaatsingen zijn niet de reistijden tussen een specifieke A en B, maar de complexiteit en rijkdom aan bijzonderheden en gemaakte overwegingen. Daarbij hebben allerlei veranderingen razendsnel en onverwacht invloed op waar en hoe we wonen, werken, winkelen, leren en recreëren. En hoe we al die activiteiten aan elkaar knopen in een combinatie van een leef- en verplaatsingswijze. Dat bepaalt ook welke waarde we aan een plek, een vervoerwijze of een stuk infrastructuur hechten.

Grip

Onze insteek is grip te krijgen op deze diversiteit. Voor een analogie is het goed om buiten de verkeerskunde te kijken. Het is bijvoorbeeld vanzelfsprekend hoe allerhande transacties worden gebuikt om grip te krijgen op de (potentiële) consument en hier nieuwe bedrijfsconcepten op in te richten. Denk aan kortingspassen, business intelligence, de financiële sector of de analyse van zoektermen en web-gedrag. Waarom zou dat principe niet evengoed in de verkeerskunde kunnen werken, maar dan op basis van verkeerskundige verplaatsingen?

Analyse van verplaatsingsgedrag

Onze zienswijze is dat analyse van verplaatsingsgedrag een vrij onontgonnen instrument is om grip te krijgen op het functioneren van de ruimte, de snelle veranderingen die daarin plaatsvinden, en de sociaal-economische betekenis daarvan. De verkeerskunde dient zich snel voor te bereiden om aan wisselende partijen werkelijk begrip en inzicht te leveren over de betekenis, potentie of waarde van locaties en van infrastructuur en de veranderingen die daarin gaande zijn.

Stap voor stap

Om zover te komen moeten volgens ons de volgende stappen worden doorlopen. Deze hebben betrekking op: data, architectuur, begrip, beheer, verbeelding, storyboard en ten slotte proces.

Iets verder uitgewerkt betekent dit: data selecteren en bruikbaar ontsluiten in de vorm van nieuwe data. Voorbeelden hiervan zijn intussen al: Mezuro, Mobidot, BikePRINT, BeterBenutten, NDW, KiM-Mobiliteitspanel, Ring-Ring, apps in mobiliteitsmanagement en ‘smart cities’. En deze lijst zal alleen maar groeien. Naast data is het belangrijk een systeemarchitectuur te realiseren voor flexibel beheer en manipulatie van ruimtelijk-verkeerskundige data.

Begrip is vervolgens nodig om algoritmes.en methodieken te ontwikkelen om data op te schonen, met elkaar te verbinden, te aggregeren en te selecteren in plaats, tijd en - volgens flexibele segmentatie - op willekeurige aspecten, zoals locatie, mens, context enverplaatsing. Staat deze architectuur dan gaat het om beheren en vullen met bestaande en nieuwe (open) data en het daarin verbinden met bovenstaande concepten. Bij bestaande data denken we aan OpenStreetMap, OpenOV, Kerncijfers Wijken en Buurten (KWB), Onderzoek Verplaatsingsgedrag in Nederland (OViN), PDOK of het NWB.

Hierna begint de ouput: de verbeelding, het storyboard en het maatschappelijke proces. Met behulp van technieken als GIS, infographis, dashboards en een goede dosis creativieit en inventiviteit, kan data op allerlei manieren worden gevisualiseerd. Ook kan een verkeerskundig verhaal worden geschreven dat cijfers, vragen, posities en doelen verbindt. Daarmee start de verkeerskunde als een maatschappelijke discipline die communiceert en in dialoog treedt. Eindpunt is dus geen analyse maar een participatief traject, start-up of beleidsproces waarin anders analyseren ook tot anders-doen leidt.

Open oproep

Graag voegen we de daad bij het woord. We zetten structureel 20 procent van onze omzet in om deze vernieuwing vorm te geven. Graag werken we samen met partners met dezelfde visie of sluiten ons ergens bij aan. Laat dit een open oproep hiertoe zijn. De vorm is geheel open, zolang relevantie en transparantie naar de buitenwereld geborgd zijn. En zolang de leidraad maar is om trends en nieuwe vraagstukken te verbinden met de Nederlandse verkeerskundige praktijk. Meer over hoe we aan de slag zijn gegaan en willen blijven gaan is te lezen in onze volledige ‘position paper’ op www.studiobereikbaar.nl/innovatie/positionpaper.pdf. Alle reacties zijn welkom!’

 
Auteur: Manus Barten