GOVI: van structuur naar cultuur

Mario Jacobs is nauw betrokken bij de Nationale Omgevingsvisie en invoering Omgevingswet. Naast wethouder Omgevingswet voor de gemeente Tilburg, denkt hij mee over de NOVI vanuit het VNG en in G40-verband. Hij put daarbij uit een belangrijke bron: de ‘eigen’ stedelijke ervaringen met de Tilburgse GOVI, de eerste gemeentelijke omgevingsvisie die al in 2015 is opgesteld “als ware de Omgevingswet al van kracht”.

Door Nettie Bakker

Onze stedelijke omgevingsvisie is geen blauwdruk, benadrukt Jacobs, maar “een levend document dat richting geeft aan investeringen op basis van waar we als stad naartoe willen. Het resulteert ook in een integrale stedelijke aanpak voor wonen, werken, mobiliteit en landschap en is niet langer een verzameling sectorale plannen met een nietje erdoor.”

Jacobs geeft een voorbeeld. “Autoluw is een integraal onderdeel van onze verdichtingsopgave. Zo’n visie heeft naast op mobiliteit, ook impact op groen, klimaat, leefbaarheid en stedelijke economie. Mobiliteit is dan geen doel op zich meer, maar de vraag: hoe kan mobiliteit doelen ondersteunen, zoals ontmoeten, gezondheid of luchtkwaliteit. Onze mobiliteitsaanpak is weliswaar sectoraal ingericht, maar maakt onderdeel uit van een groter plan.”
 

De omgevingsvisie van Tilburg is geen blauwdruk, maar een levend document

De eerste Tilburgse GOVI is alweer aan actualisatie toe, zegt Jacobs: “Je merkt dat de stad enorm in beweging is en er zijn nieuwe inzichten. Eerst werd bijvoorbeeld nog gedacht vanuit knooppunten, nu verdienen de verbindingen tussen knooppunten meer aandacht en invulling. Bovendien moet het denken over mobiliteit ook niet stoppen bij het vaststellen van een GOVI. We spreken daarom ook niet meer over een mobiliteitsplan, maar over een aanpak.”

Wat Jacobs aangeeft, is dat je voor een GOVI de vraag stelt naar wat voor stad je wilt zijn, net zoals je voor de NOVI kijkt naar wat voor land je wilt zijn. Afhankelijk van het antwoord, verschuift de discussie naar het realiseren van die wens. En dat laatste is belangrijk, zegt Jacobs. “Een visie mag geen vlucht naar voren worden. Je moet er wel concreet mee aan de slag. Dus kijk wat er nodig is, zorg dat alle financiële stromen gericht worden. De landelijke transformatie van het Infrafonds naar een Mobiliteitsfonds is een goed voorbeeld. De volgende stap is die naar een omgevingsfonds. Je moet voorkomen dat iedere sector of departement op zijn eigen geld gaat zitten. De NOVI wordt een lens waar je samen doorheen moet kijken.

Naast de financiën verandert er ook iets in de governance. “We moeten leren opereren als één overheid, zowel landelijk als gemeentelijk. Laten we zeggen dat we op dit vlak nu nog ‘bewust onbekwaam’ zijn. We begrijpen het belang, maar moeten nog leren om er concrete invulling aan te geven.”

En die invulling verloopt ook anders dan gebruikelijk, ervaart Jacobs. Je gaat van omgevingsregels naar omgevingswaarden. Dat betekent dat de werkwijze voor medewerkers abstracter wordt. Je merkt dat dit kansen biedt voor creatieve verkeerskundigen, maar voor anderen wordt het juist lastig. De belangrijkste competentie van verkeerskundigen wordt wel: verbinder zijn. Je zit veel meer aan de voorkant van beleidsontwikkeling samen met stakeholders aan tafel. Daarbij moet mobiliteit meer mogelijk maken op het gebied van inclusiviteit, verdichting, werkgelegenheid, gezondheid en geluk. Allemaal terreinen waarop de verkeerskundige een inbreng kan leveren. Vergeleken bij de traditionele opdrachten rond bereikbaarheid en verkeersveiligheid, komen er nu dimensies bij. Dat lijkt me leuker voor verkeerskundigen, maar je moet je er wel voor open stellen. Doe je dat niet, dan kom je er niet. Dit geldt overigens net zo goed voor de professionals in de andere sectoren.”

Wij geven in Tilburg dus vooruitlopend op de wet, al sinds 2015 uitvoering eraan, in de vorm van ‘trial and error’. We hebben er wel een visie op en een team van verbinders helpt onze medewerkers om de nieuwe werkwijze eigen te maken via interne roadshows. Kernpunt daarvan is: ga denken en doen vanuit de opgave. Werk gezamenlijk aan één lonkend perspectief. Niet alleen als overheid, maar samen met de stad.

Een valkuil kan zijn dat integraal beleid een zweem van complexiteit krijgt. Je moet oppassen dat het een toverwoord wordt. Je moet wel aan de slag. Belangrijk is dat je stopt met in beperkingen denken. Stopt met zeggen: hier ga ik over en jij niet. De crux van werken vanuit de omgevingsvisie is dat je grensontkennend kijkt. En een open houding aanneemt: de ander kan ook gelijk hebben. Deze werkwijze verandert niet alleen de bekende structuur maar resulteert ook in een andere cultuur.

Jacobs drukt ten slotte een ieder nog op het hart: “Doe, durf fouten te maken, voorkom dat je blijft hangen in praten en er niets verandert.”