Afwegingskader doet recht aan landbouwverkeer

Landbouw is een belangrijke bedrijfstak in de provincie Groningen, met als gevolg veel landbouwverkeer op de provinciale en gemeentelijke wegen. Regelmatig haalt dit verkeer de krant en de politieke agenda, vooral wanneer er sprake is van verkeersonveilige situaties of wanneer de veiligheid en leefbaarheid of de doorstroming van het overige verkeer in het geding is. Een breed opgezet onderzoek naar de problematiek rond landbouwverkeer op de Groningse wegen, leidde onder meer tot een afwegingskader dat recht doet aan het belang van landbouwverkeer en aan veiligheid, leefbaarheid en doorstroming.  

Gedeputeerde Staten van Groningen vroegen het Verkeer en Vervoerberaad om een onderzoek uit te voeren naar de (toekomstige) functie van het landbouwverkeer op de wegen in de provincie Groningen, mede in relatie tot de kentekening en snelheidsverhoging van landbouwvoertuigen. Samen met Royal HaskoningDHV startte het VVB in 2019 een breed onderzoek waarin niet alleen werd samengewerkt met veel betrokken partijen en stakeholders maar het onderwerp ‘landbouwverkeer’ ook (integraal) werd afgestemd met andere beleidsdoelen en -dossiers. Een greep uit de resultaten, conclusies en aanbevelingen.  

Knelpunten en pluspunten 

Als belangrijkste knelpunten rond het Gronings landbouwverkeer worden genoemd:  

• doorstroming provinciale 80 km/uur wegenhinder, verkeersonveiligheid, leefbaarheid en ruimtegebrek in kernen (dorpstraverses 
• goede alternatieve routes voor landbouwverkeer  
• smalle wegen en slechte bermen  
• conflicten (veiligheid) met fietsverkeer (recreatief, scholieren, etc.)  
• gebrek aan begrip voor landbouwverkeer  
• meer provinciale wegen open stellen voor landbouwverkeer      

Naast knelpunten komen er ook positieve punten naar voren, zoals de aanleg van een rondweg (bij Middelstum), het aanbrengen van bermverharding langs wegen en provinciale wegen die al eerder voor landbouwverkeer zijn opengesteld.  

Het ideale plaatje 

Gaandeweg het onderzoek kreeg ook het ideale plaatje kleur. Hierin heeft iedere provinciale weg een (brede) parallelweg om het landbouwverkeer af te wikkelen. Is daar veel fietsverkeer, dan gaat de voorkeur uit naar het scheiden van het landbouwverkeer en het fietsverkeer, bijvoorbeeld met een vrijliggend fietspad langs de parallelweg. Dit is in veel situaties geen realistisch streefbeeld, omdat de maatregel niet kosteneffectief of inpasbaar is. Conclusie is dat maatwerk nodig zal zijn, waarvoor (steeds) alternatieve oplossingen gevonden moeten worden.  

Afwegingskader nieuw beleid landbouwverkeer  

Vernieuwend onderdeel van deze studie is het ‘afwegingskader’ om te bepalen of een provinciale weg wel of niet kan worden opengesteld voor landbouwverkeer. De huidige uitgangspunten daarvoor zijn gebaseerd op de wegencategorisering (Duurzaam Veilig) en de daaruit voortkomende functie van de weg. Het afwegingskader omvat, naast deze uitgangspunten, een aantal andere criteria, zoals intensiteiten, breedte van de weg, perceelaansluiting en het wel/niet aanwezig zijn van alternatieve routes voor het landbouwverkeer. Ook is bij het afwegingskader uitgegaan van de verhoging van de maximumsnelheid van landbouwverkeer van 25 km/uur naar 40 km/ uur. 

Nieuw netwerk landbouwverkeer  

Op basis van het afwegingskader is een nieuw netwerk voor het landbouwverkeer ontwikkeld, in eerste instantie voor de provinciale wegen. Hieruit blijkt dat het  

toepassen van het afwegingskader ook tot situaties leidt waarbij enkele wegen/wegvakken voor landbouwverkeer gesloten moeten worden omdat de intensiteit hoger is dan 12.000 mvt/etm. Toch kan dan nog worden besloten om landbouwverkeer toe te staan. Bijvoorbeeld omdat er - in afwachting van een parallelweg -  geen alternatieve routes aanwezig zijn of omdat er op een weg 50 tot 60 km/uur wordt gereden, waardoor er weinig snelheidsverschil is tussen landbouwverkeer en het overige verkeer. Ook kan het een kort wegvak betreffen. 

Conclusies  

Het onderzoek naar de functie van het landbouwverkeer op wegen in de provincie Groningen leidde tot meerdere conclusies, waaronder:  

Algemeen  

Weggebruikers moeten het belang van de landbouw beseffen. Dit betekent dat zij bij het gebruik van de weg rekening met elkaar moeten houden. Bestuurders van landbouwvoertuigen, automobilisten, fietsers en overige weggebruikers hebben een gelijkwaardige positie op de weg.  

Draagvlak  

Er is met succes veel tijd en energie besteed aan het creëren van een groot draagvlak bij de diverse stakeholders.  

Integraal beleid  

Het onderzoek stond niet op zichzelf, maar is afgestemd met een aantal aanpalende beleidsdossiers, waaronder de Wegenvisie, die onderdeel vormt van de Omgevingsvisie. Ook is het integraal onderdeel van het thema verkeersveiligheid in de regionale vertaling van het SPV2030, de voor de wegen in de provincie uitgevoerde risico-analyse, het beleidskader voor de verkeerseducatie en het beleidsplan voor de verkeersveiligheid van de provinciale wegen. Ten slotte is het landbouwonderzoek één-op-één afgestemd met het provinciale fietsbeleid en het uitvoeringsprogramma voor de komende jaren.   

Gedrag en beleving  

Ruim 20 jaar geleden was nog sprake van kleinschalige landbouwbedrijven zodat landbouwtrekkers en machines ook gering van omvang waren en de snelheid laag was. De huidige landbouwvoertuigen rijden veel harder en zijn fors in omvang. Hierdoor is ook de perceptie op landbouwverkeer veranderd; landbouwverkeer moet worden gezien als een volwaardige verkeerscategorie op de provinciale wegen, zoals het personen- en vrachtverkeer en openbaar busvervoer. Dit betekent dat weggebruikers moeten leren omgaan met landbouwvoertuigen op de weg. Extra aandacht moet er zijn voor de combinatie van landbouwverkeer en recreatieve-  en schoolfietsroutes. Maatwerk moet mogelijk zijn.  

Aanbevelingen   

Op basis van de resultaten en conclusies uit het onderzoek zijn de volgende aanbevelingen geformuleerd.   

• Creëer draagvlak  

Investeer aan de voorkant en voer persoonlijke gesprekken met landbouwers, loonbedrijven en politiefunctionarissen. Zorg voor begrip kweken en vervul de rol van ‘verbinder’.   

• Evaluatie-onderzoek  

Vergeet niet om de maatregelen te evalueren. Dit betreft zeker ook de juridische maatregelen: wat is het effect van het verkeersbesluit dat is genomen? Beoordeel de maatregelen op de aspecten veiligheid, doorstroming en leefbaarheid. Onderdeel van het evaluatie-onderzoek is ook het ophalen van ervaringen en meningen bij wegbeheerders en weggebruikers. Dit betreft zowel landbouwers, maar ook de hulpdiensten, politie en het openbaar vervoerbedrijf.  

• Houdt elkaar vast!  

Zorg ervoor dat het proces rond het landbouwverkeer op provinciale én gemeentelijke wegen structureel wordt. Dit betekent één of twee keer per jaar overleg met vertegenwoordigers van de landbouwsector, de politie, wegbeheerders en belangenorganisaties. 

• Vervolg 

Het onderzoek heeft inmiddels geleid tot het openstellen van de rondweg Winschoten voor landbouwverkeer en het opheffen van de spitsbeperking op enkele weggedeelten van de provinciale weg van Groningen naar Delfzijl. Het openstellen van twee andere provinciale wegen voor landbouwverkeer wordt nader onderzocht. 

Meer informatie

Dit artikel is een samenvatting van de NVC-paper die de auteurs schreven voor het Nationaal verkeerskundecongres 2022.