Meer veiligheid door kundig markeren

Helaas laat het aantal (eenzijdige) fietsslachtoffers een stijgende lijn zien. Naast veel meer fietskilometers, spelen ook de toegenomen snelheid van fietspadgebruikers en snelheidsverschillen tussen fietsers een rol. Wegbeheerders hebben hierdoor een groeiende behoefte aan praktische richtlijnen voor het verkeersveilig vormgeven van fietspaden. In dit artikel de eerste conclusies uit de nieuwste onderzoeken en een doorkijkje in de verdere zoektocht naar de juiste markering voor alle vormen van veilige fietsinfrastructuur.

Door Mariëtte Pol, KeuzeWeg / Michiel Brouwer, Alexander Beterams, Loendersloot Groep

De behoefte van wegbeheerders aan goede richtlijnen voor de markering van fietspaden wordt nog versterkt doordat er steeds meer regionale doorfietsroutes worden gerealiseerd. Deze dienen comfortabel en veilig te zijn voor een breed scala aan voertuigen, zoals de (elektrische) fiets, speedpedelec, bakfiets en bromfiets, maar ook voor de voetganger. Bovendien zijn deze fietsroutes gedurende spitstijden vaak zeer druk, waardoor het risico op conflicten nog hoger is. 

In de afgelopen twee jaar zijn diverse initiatieven en onderzoeken opgestart naar de gewenste vormgeving van regionale doorfietsroutes. Deze borduren voort op eerdere onderzoeken naar de effectiviteit van markeringen, onder andere in het kader van het vergevingsgezinde fietspad. Zo is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar de effecten van glow-in-the-dark-verf, dubbele asmarkering, al dan niet met groen of blauw gekleurde tussenruimte en markering met voelbaar ribbelprofiel.

Onderzoekslijn markering fietspaden

Uit deze onderzoeken weten we al dat het gebruik van kant- en asmarkering een grote bijdrage levert aan het verbeteren van de verkeersveiligheid, tegen relatief lage kosten en inspanning. Markering op fietspaden is daarmee ‘laaghangend fruit’ bij het verbeteren van de verkeersveiligheid. Wegbeheerders zien dat ook, en hebben behoefte aan een landelijke richtlijn voor markering op doorfietsroutes. De provincie Utrecht heeft hierbij de voortrekkersrol op zich genomen, door een onderzoekslijn uit te zetten, om uiteindelijk te komen tot een advies voor een landelijke richtlijn.

Fietspadmarkering: Van kennis via onderzoek naar richtlijnen

De provincie Utrecht zette in 2017 zelf de eerste stappen die moeten leiden tot het ontwikkelen van nieuwe markering voor regionale hoofdfietsroutes. Gaandeweg sloten ook andere overheden, zoals Noord-Brabant en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag aan bij het onderzoek. Vervolgens nam CROW het stokje over en heeft inmiddels een CROW Begeleidingscommissie opgezet om tot gedragen en onderbouwde richtlijnen te komen die worden opgenomen in de CROW-uitgave ‘Richtlijnen voor de bebakening en markering van wegen’.

De belangrijkste stappen en onderzoeksrapporten zijn hieronder op een rij gezet.

•          In 2017 hebben we (Keuzeweg en Loendersloot Groep) samen met Van Rens mobiliteit een ontwerp opgesteld voor markering van fietspaden en -stroken die onderdeel uitmaken van een hoofdfietsroute; inclusief kruispunten en bochten. Op basis van Human Factor-principes kwamen we in dit project tot een set van ontwerpprincipes, die zijn uitgewerkt tot een ontwerp markering [*].

•          Vervolgens is deze markering op een aantal proefvakken van de toekomstige doorfietsroute Utrecht–Amersfoort aangebracht en geëvalueerd met enquêtes- en cameraobservaties [*].

•          In 2019 hebben we een inventarisatie uitgevoerd naar uitgevoerde en beschikbare onderzoeken naar fietspadmarkering [*].

•          Op basis van deze inventarisatie hebben we in nauwe samenwerking met CROW en de provincies Utrecht en Noord-Brabant begin 2020 de ‘Kennisagenda markering op (snelle) fietsroutes’ opgesteld [*].

•          In 2020 is met Signco het onderzoek afgerond naar dwarsposities van fietspadgebruikers op brede fietspaden met verschillende configuraties markering.

•          Daarnaast worden dit najaar pilotonderzoeken uitgevoerd naar dwarsposities, wederom in samenwerking met Signco, op smalle tweerichtingsfietspaden en op eenrichtingsfietspaden [*] Zie kader.

•          Naar verwachting worden dit najaar door CROW richtlijnen opgesteld voor regionale hoofdfietsroutes, als ook richtlijnen voor smalle tweerichtingsfietspaden en voor eenrichtingsfietspaden.

Discussie en vervolg

Uit de diverse onderzoeken tot nu toe concluderen we dat door kant- en asmarkering fietspadgebruikers minder uitwaaieren over het fietspad en zich veiliger voelen. Zowel bij daglicht en vooral in het donker. Deze positieve effecten worden verder versterkt als de asmarkering met dubbele markering wordt uitgevoerd. Wel is het daarbij de vraag of kant- en asmarkering overal gewenst en noodzakelijk is. Naast de positieve effecten op verkeersveiligheid, zijn er ook nadelen, zoals esthetiek, ‘overmatig’ regelen van fietspadgebruik en de kosten van markering.

We concluderen op grond van de eigen onderzoeken en die van vele anderen, dat markering bijdraagt aan verkeersveiligheid op fietspaden. De geleerde lessen kunnen ook elders worden toegepast, ook als het niet om regionale hoofdfietsroutes gaat. De vraag die daarbij boven tafel komt en verdere discussie vraagt is: op welke fietspaden breng je markering aan en op welke niet? Wanneer is noodzaak tot markering het grootst en wanneer is deze klein?

We pleiten dan ook niet voor het aanbrengen van markering op alle fietspaden, maar om keuzes waarin de verkeersveiligheidsbaten worden afgewogen tegen (im)materiële kosten, zoals afbreuk aan beleving van mooi landschap en de financiële kosten. Wel pleiten we voor het aanbrengen van markering op fietspaden die onderdeel uitmaken van regionale hoofdfietsroutes, en op overige utilitaire fietspaden met weinig verlichting, waar veel forensen en scholieren in de herfst- en wintermaanden in het donker rijden.

---

19 november: Presentatie Fietspadmarkering op het Nationaal Fietscongres, deel 2  

Op 19 november geven Mariëtte Pol (KeuzeWeg) en Michiel Brouwer (Loenderslootgroep) een presentatie over de ‘Kennisagenda markering op (snelle) fietsroutes’ op basis van de beschikbare onderzoeksresultaten die in dit artikel zijn samengevat [*]. De titel van hun presentatie is: ‘Fietspadmarkering; laaghangend fruit in fietsersveiligheid’ Zie: www.nationaalfietscongres.nl.

---

Nieuw: Positiemetingen

Het betrouwbaar meten van dwarsposities is een complexe opgave, zeker wanneer het gaat om fietspadgebruikers. In eerdere onderzoeken werden hiervoor vaak camera’s gebruikt, maar zo’n configuratie is niet of moeizaam bruikbaar bij donkere, schemerige of regenachtige omstandigheden. Ook op het gebied van privacy kan het gebruik van camera’s problemen opleveren. Daarnaast is de dataverwerking hierbij tijdrovend, waardoor vaak wordt gewerkt met kleinere datasets en vaak alleen enkele spitsperiodes meegenomen worden.

In ons meest recente onderzoek naar dwarsposities hebben we gebruik gemaakt van een innovatieve meetmethodiek van Signco, waarbij wordt gemeten met behulp van een configuratie van glasvezelkabels op het wegdek. Hiermee kunnen meerdere dagen achter elkaar (24 uur per dag) data worden vergaard over (onder andere) de dwarspositie en snelheid van fietspadgebruikers en afstanden tussen fietspadgebruikers, ook in het donker of bij slecht weer. Hiermee hebben wij al de dwarsposities en snelheden van tienduizenden fietspadgebruikers per fietspad kunnen analyseren, waar vergelijkbare onderzoeken voorheen gelimiteerd waren tot enkele honderden cases. De mogelijkheden voor onderzoek naar het gedrag van fietspadgebruikers zijn daarmee enorm toegenomen.

---

Integraal artikel

Lees hier de uitgebreide, integrale weergave van het onderzoek.