Lespakket laat jongeren stilstaan bij risicovol gedrag

Dit artikel komt uit Verkeerskunde 3/2023, met daarin het dossier 'Auto' onder leiding van Frans Tillema en Marith Dieker (HAN Automotive), een interview met SWOV-directeur Martin Damen, Reis door de Wereld vanuit Bali, de blik van Arie Bleijenberg gericht op Europa, en meer. Lees hem nu in onze digitale bieb! 

Split the Risk! is een lespakket ontwikkeld door VeiligheidNL om jongeren bewust te maken van de risico’s door afleiding in het verkeer. Het richt zich op bewustwording en gedragsverandering, waarbij wordt uitgegaan van het ASE-model. Dit model - gebaseerd op de theorie van gepland gedrag - richt zich op attitude, sociale invloed en zelf-effectiviteit. De leerdoelen van het lespakket zijn:

• Leerlingen kennen het begrip ‘risico’ en zijn zich bewust van de risico’s van afleiding in het verkeer;
• Leerlingen kennen hun persoonskenmerken en zijn zich bewust van de invloed hiervan op hun gedrag in het verkeer;
• Leerlingen kennen de werking van hun zintuigen en weten welke gevolgen dit heeft bij afleiding in het verkeer;
• Leerlingen herkennen verschillende vormen van afleiding in het verkeer en kunnen het risico hierop verkleinen.

Doelgroep en inhoud

Het lespakket is bedoeld voor groep 7/8 van het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Onderdeel van het lespakket is een gastles van een verkeersdocent en een vervolgles door de eigen docent. Het pakket bestaat uit een persoonlijkheidstest, het Testlab, waar leerlingen op een praktische manier experimenteren met reactie- en inschattingsvermogen, CSI-analysetheorie en -praktijk. Docenten kunnen online een handleiding doorlopen en lesmaterialen downloaden.

Evaluatie

In het schooljaar 2021-2022 hebben vier studenten van de Universiteit Utrecht samen met VeiligheidNL het effect en het proces van het lespakket geëvalueerd. Hierbij is gebruik gemaakt van het RE-AIM model, bestaande uit de onderdelen ‘bereik’, ‘effectiviteit’, ‘adoptie’, ‘implementatie’ en ‘borging’. Op deze manier is er niet alleen gekeken naar de resultaten van de effectevaluatie, maar zijn ook omliggende factoren in kaart gebracht met behulp van een procesevaluatie.

De effectevaluatie bestond uit een voor- en nametingvragenlijst bij leerlingen, met zowel een interventiegroep als een controlegroep. Het doel hiervan was om te bepalen of het lespakket effectief is op basis van de determinanten kennis, gedrag, inzicht en attitude. De procesevaluatie bestond uit een nametingvragenlijst en een interview bij leerlingen, docenten en (coördinatoren van) gastdocenten.

In totaal hebben 227 leerlingen, zeven docenten, zes gastdocenten en twee coördinatoren van gastdocenten meegewerkt aan het onderzoek. Alle leerlingen van de interventie- en controlegroep scoorden bij de voormeting ongeveer hetzelfde op de determinanten kennis, gedrag, inzicht en attitude. Het is opvallend dat de leerlingen bij de voormeting aangaven relatief vaak muziek te luisteren en moe of slaperig zijn tijdens het fietsen. In het lespakket wordt aandacht besteed aan deze gedragingen, dus op dit vlak sluit de inhoud van het lespakket goed aan op de gedragingen van de doelgroep.

Er was geen significante verandering tussen de voor- en nameting binnen de interventie- en controlegroep. De scores zijn tijdens de onderzoeksperiode niet significant verbeterd of verslechterd. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de periode tussen de voor- en nameting (i.e. 4-6 weken) te kort was om een verbetering in de determinanten te kunnen verwachten.

Bronnen

• Stam (2022). Letsels 2021 – Kerncijfers LIS. VeiligheidNL, Amsterdam.
• De Vries, Mudde, Dijkstra & Willemsen (1998). Differential beliefs, perceived social influences, and self-efficacy expectations among smokers in various motivational phases. Preventive Medicine.
• Veldhof, Olij & Palma (2022). Effectstudie Split the Risk! – Effect- en procesevaluatie. VeiligheidNL, Amsterdam.
• Glasgow, Vogt & Boles (1999). Evaluating the public health impact of health promotion interventions: the RE-AIM framework. American Journal of Public Health.