Tijd dat toegankelijkheid een plek in regelgeving krijgt

In

In december 2014 reed een scooter even naast het fietspad in de Marnixstraat nabij het Leidseplein in Amsterdam. De bestuurder zag niet dat de naastliggende trambaan hoger lag en viel door de rand op de trambaan. Het zou bij een botbreuk of wat kneuzingen gebleven zijn ware het niet dat er net een streekbus aankwam die niet meer op tijd kon remmen.

In januari 2015 deed de Blackspot-commissie een Quick scan van deze ongevallocatie en adviseerde hoe die situatie verbeterd kon worden. Ondanks aanhoudende ongevallen waren deze verbetering een half jaar later nog steeds niet uitgevoerd.

De richel des doods
Na weer een ernstig ongeval, besloot een bewoner uit de Marnixstraat, beroeps fotograaf, opnamen te maken van de vele ongevallen. Michiel Eijsbouts, de fotograaf,  zette ‘s avonds zijn camera in de vensterbank en plaatste ‘s ochtends ernstige ongevallen die ‘s nacht hadden plaatsgevonden op YouTube (Met de zoekterm ‘marnixcam’ is de site gemakkelijk te vinden met de spectaculaire valpartijen op de richel des doods zoals de lokale media de ongevalplek noemden). Twee weken na de publicatie van de beelden latewerd het fietspad op het zelfde niveau gebracht als de trambaan.

Waar komt de weerstand vandaan?
In Senioren-proof wegontwerp voor fietsers van het project Blijf Veilig Mobiel werd al gewaarschuwd voor het gebruik van kantmarkeringen in combinatie met hoogteverschillen. Toch was een dodelijk ongeval nodig om de ontwerpfout te herstellen. De gebeurtenissen hebben veel gemeen met de plaatsing in 2013 van esthetisch vormgegeven fietspaaltjes op de Veemkade in Amsterdam (foto hieronder). Destijds hebben omwonenden vergeefs geklaagd over de slecht zichtbare bolderpaaltjes en er was een dodelijk ongeval nodig vooraleer de situatie werd verbeterd. Ook hier was er een weerstand tegen het voldoende zichtbaar  maken van obstakels op fietsroutes.

Er was een dodelijk ongeval nodig voordat de situatie op de Veemkade werd verbeterd

Omgevingswet
Mijn hoop is nu gevestigd op nieuwe regelgeving, sinds de Tweede Kamer de Omgevingswet heeft aangenomen. Voor ingewijden moet dit vreemd klinken: immers de Omgevingswet is in eerste instantie bedoeld om de bestaande ingewikkelde bouwregelgeving eenvoudiger en transparanter te maken. Het is een kaderwet en de nieuwe regels moeten nog worden uitgewerkt. Onder het motto ‘Eenvoudig Beter’ wordt nu hard gewerkt aan een dereguleringsproject waarin uiteindelijk 26 wetten worde samengevoegd tot één wet die in 2018 in werking moet treden.

Omgevingswet en VN-verdrag
De Omgevingswet is echter ook bedoeld om in de toekomst beter op nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen te anticiperen. Actueel is dat de overheid zich verplicht te zorgen voor een toegankelijke fysieke leefomgeving, nu de ratificatie van het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap aanstaande is. De ministeries die werken aan de Omgevingswet zijn niet betrokken bij de ratificatie van het VN-verdrag en zo kon het gebeuren dat de toegankelijkheid van de fysieke leefomgeving niet wordt genoemd in de Omgevingswet zoals die dit voorjaar ter goedkeuring werd voorgelegd aan de Tweede Kamer.

Artikel 9 van het VN-verdrag verplicht de overheid, omwille van het zelfstandig kunnen functioneren van mensen met een beperking, zorg te dragen voor een toegankelijke fysieke leefomgeving. Vreemd genoeg zijn de ministeries die werken aan de Omgevingswet niet betrokken bij de ratificatie van het VN-verdrag. Zo kon het gebeuren dat de toegankelijkheid van de fysieke leefomgeving niet werd genoemd in de Omgevingswet zoals die dit voorjaar ter goedkeuring werd voorgelegd aan de Tweede Kamer.

Achterdeur
Dankzij goed lobbywerk van Ieder(In), de koepelorganisatie van mensen met beperkingen en chronische ziekten, is de ‘toegankelijkheid van de fysieke leefomgeving’ op het laatste nippertje via de ‘achterdeur’ van amendementen toch onderwerp van de rijksregelgeving geworden.

Hoe nu verder?
Inmiddels werkt het ministerie van Infrastructuur en Milieu aan de eerste algemene maatregelen van bestuur. De eerste testversie is in besloten kring beschikbaar voor commentaar en na verwerking komt deze op 1 april in conceptversie beschikbaar voor openbare discussie. Er kan dus nog weinig gezegd worden over concrete regelgeving. lees hier meer informatie over de reikwijdte en het tijdpad van de Omgevingswet

Wel weten we dat Europese regels en richtlijnen de basis vormen voor de samenvoeging van de bestaande wetten. Het is de bedoeling dat de bestaande wetten in een overzichtelijke en robuuste wet gegoten worden. De hoofdlijnen worden op wetsniveau vastgelegd. Nadere uitwerkingen van de wet worden, zo is gepland, vastgelegd in vier AMvB’s. Het is nog de vraag hoe de bescherming van de toegankelijkheid van de fysieke leefomgeving in AMvB’s geregeld zal worden. Immers, in Nederland is er weinig regelgeving op het gebied van de toegankelijkheid van de openbare ruimte en gebouwen. Een uitzondering is een beperkte set regelingen voor de toegankelijkheid van gebouwen voor mensen met een rolstoel.

Nationale omgevingsvisie

Eigenlijk zou er eerst een overkoepelende visie ontwikkeld moeten worden over de rol van toegankelijkheid in samenhang met de andere doelen van bouwactiviteiten ± duurzaamheid, veiligheid en gezondheid – alvorens aan specifieke regelgeving te werken. De praktijk is anders. Er wordt wel gewerkt aan één nationale omgevingsvisie die de huidige visies bij de bestaande bouwregelgeving -80 in getal – moet vervangen. Die nationale omgevingsvisie is pas in 2018 klaar. Er wordt dus langs elkaar heen gewerkt. De regelgeving in het kader van de omgevingswet. Wacht niet op de voltooiing van de nationale omgevingsvisie.

De Landmakers werken aan Manifest 2040

Enigszins toevallig is dit jaar een begin gemaakt met de ontwikkeling van ideeën voor een nationale omgevingsvisie in het kader van, wat de initiatiefnemers, ‘het Jaar van de Ruimte’ noemen. Dit initiatief was nodig om te discussiëren over een nieuwe nota van ruimtelijke ordening nu de vierde, de Vinex-nota uit 1988, aan vervanging toe is. Onder het motto ‘Wij maken Ruimte’ werken belanghebbende - de ‘Landmakers’ - aan het Manifest 2040 met de voor Nederland zeven onvermijdelijke opgaven. De meest recente versie van het Manifest 2040 stamt van 1 oktober. Daarna zijn nog twee Landmakersdagen gepland voor discussie. De ene Landmakersdag was in Amsterdam op 20 oktober waarvan hier het verslag. De andere is in Rotterdam op 12 november. Op 15 december wordt het Jaar van de Ruimte met het definitieve Manifest 2040 afgesloten.

Tijdpad

De zeven onvermijdelijke opgaven van de ‘landmakers’ gaan volgens de oktoberversie van Manifest 2040 over: 1) energiegebruik, (2) de versterking van het Nederlandse stedennetwerk, 3) zorg voor een gezonde leefomgeving, 4) water als kwaliteitsimpuls, 5) nieuwe technologieën, 6) hergebruik vrijgekomen ruimtes, 7) het in balans brengen van de agrarische productie met de leefomgeving. Toegankelijkheid wordt alleen genoemd in het kader van opgave 3 over de zorg voor een gezonde leefomgeving.

RIVM
Een belangrijke bijdrage aan deze opgave komt van het RIVM, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Hoopvol is dat gesteld wordt dat het daarbij ook gaat om: de toegankelijkheid van openbare ruimte en publieke voorzieningen, waardoor kwetsbare groepen mensen kunnen meedoen in de maatschappij, waarbij de bewoners zelf hun inbreng kunnen hebben. De toevoeging over de inbreng van de bewoners wekt bij mij de indruk dat toegankelijkheid alleen gezien wordt als een aspect van de directe leefomgeving van kwetsbare mensen en niet een eigenschap van de gehele gebouwde omgeving.  Alleen als overal de gebouwde omgeving toegankelijk is kunnen kwetsbare mensen volwaardig deelnemen aan het maatschappelijk leven en, bijvoorbeeld, zelfstandig reizen.

Onvermijdelijke opgave
Ik denk dat toegankelijkheid moet worden uitgewerkt in het Manifest 2040 als een aparte ‘onvermijdelijke opgave’ waarvoor Nederland staat zodra de regering dit najaar het al eerder genoemde VN verdrag ratificeert. Met deze 8e opgave wordt hopelijk duidelijk hoe de toegankelijkheid van de fysieke leefomgeving een plek gaat krijgen in beleid en regelgeving naast duurzaamheid, veiligheid en gezondheid. Dan moet ook duidelijk worden dat de toegankelijkheid van de fysieke leefomgeving meer is dan rolstoeltoegankelijkheid alleen. Het gaat bij toegankelijkheid bijvoorbeeld ook over visuele toegankelijkheid. Het wordt tijd dat er geen ernstige ongevallen meer nodig zijn om het onrustbarend stijgend aantal enkelvoudige fietsongevallen in te dammen.

Laatst binnengekomen bericht( 29-10-2015)
Het ministerie van Infrastructuur en Milieu is inmiddels gestart met het vergaren van ideeën voor de nationale omgevingsvisie (NOVI).  Ter voorbereiding daarvan werkt het ministerie van IenM met andere overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties aan een Omgevingsagenda. Deze wordt in 2016 aangeboden aan de Tweede Kamer. Op de website over de informatiebijeenkomst van 29 oktober 2015 ‘Werkplaats Nationale Omgevingsvisie’ is te lezen hoe bijdragen aan de ontwikkeling van de agenda van NOVI gegeven kan worden.

 
Auteur: Berry den Brinker