Surplus op Beter Benutten, co-design met de weggebruiker (VK 2/2012)

Alwin Bakker, beleidsstrateeg, Provincie Gelderland

Met het programma Beter Benutten steken rijk en regio’s gezamenlijk 1 miljard in het beter benutten van het bestaande netwerk. Het adagium ‘oplossen van de files’ staat hierbij centraal, waarna met behulp van de indicator voertuigverliesuren de meest kosteneffectieve maatregelen zijn bepaald. Kortom, als we de files hebben opgelost is Nederland goed bereikbaar. Maar is dat wel zo?

 

Een goed hoogwaardig en robuust transportsysteem bepaalt in hoge mate de economische kracht van onze Nederlandse steden. Op die plekken met een hoogwaardig vervoernetwerk vestigen zich de belangrijke bedrijven en kantoren, omdat zij daar kunnen beschikken over voldoende goed gekwalificeerd personeel binnen een acceptabele reistijd. Het lijkt daarom in beginsel goed dat de focus ligt op het oplossen van de files. Dit is immers een grote vertrager in de reistijd en wordt door de weggebruikers genoemd als het grootste probleem waar zij mee te maken hebben in woon-werkverplaatsing.

De economische bereikbaarheid neemt af en wordt gefrustreerd door lokaal verkeer

De Stedenmonitor 2010 wijst in de provincie Gelderland uit dat de economische bereikbaarheid van de steden aan het afnemen is. Bovenstaande beredenatielijn doortrekkend zouden we dus door het oplossen van de files dit probleem kunnen tackelen. Onderzoek wijst echter uit dat dit niet zo eenvoudig ligt. Op basis van de pendelrelaties die voortkomen uit de Provinciale Werkgelegenheids Enquete (PWE) is er inzichtelijk gemaakt hoe het daily urban system is opgebouwd binnen de vier grootste steden in Gelderland. Te weten, Arnhem, Nijmegen, Apeldoorn en Ede. Opvallend is dat een groot deel van de vervoersbewegingen plaatsvindt in de directe omgeving van de stad en dat meer dan de helft van de bewegingen door lokaal intern verkeer gemaakt worden. Kortom, het lokale interne verkeer frustreert het regionale verkeer. De functie van stad als motor van de regio komt hiermee in gevaar.                 

 

Niet de file is het probleem maar het ontbreken van robuustheid maakt het netwerk kwetsbaar

Als vervolgens ingezoomd wordt op de belangrijkste corridors, dan valt op dat deze vanuit de optiek van economische bereikbaarheid zeer kwetsbaar zijn. Het ontbreekt aan voldoende alternatieven. Niet alleen in de vorm van alternatieve autoroutes maar ook aan alternatieven in de vorm van het openbaar vervoer. Dit maakt de voor Gelderland belangrijke corridors, zoals bijvoorbeeld Arnhem, Zevenaar, Doetinchem minder robuust, wat zich niet zozeer laat vertalen in dagelijkse files alswel in een hoge mate van reistijdonbetrouwbaarheid. Gedurende een gemiddelde werkweek zit er een forse spreiding in de gemiddele reistijd. Je weet op de Gelderse wegen niet precies wanneer je nu eigenlijk aankomt. Deze reistijdonbetrouwbaarheid drukt vervolgens weer zwaar op de nationale verbindingen, waardoor het regionale probleem doorwerkt op de nationale bereikbaarheid.

Het huidige netwerk discrimineert in tijd en geld

Naast een economische functie heeft een transportsysteem ook een sociale functie. Het zijn immers de netwerken die mensen verbinden, onderling en met werkgelegenheid en voorzieningen. Je mag dus verwachten dat iedereen zich over dit netwerk binnen een redelijke tijd en tegen een redelijke prijs kan verplaatsen. Dat bleek in de praktijk tegen te vallen. De reistijd met de auto was in bijna alle gevallen bijna de helft korter dan de reistijd met het openbaar vervoer. Daarnaast bleken ook de directe kosten voor het openbaar vervoer hoger te liggen dan de kosten voor een gemiddelde autorit. De participatiegraad van het netwerk liet duidelijk te wensen over. Dat dit een probleem was bleek wel toen het bedrijfsleven ging klagen over het feit dat ze over onvoldoende laaggekwalificeerd persoon konden beschikken. De schoonmakers konden de bedrijventerreinen simpelweg niet meer bereiken.       

 

De eindgebruiker is de sleutel tot het succes!

Zowel de economische als de sociale kant van het netwerk dienen, lijkt een bijna onmogelijke opgave vanuit kosteneffectiviteit. Toch gloort er hoop: zet de eindgebruiker centraal! In de studie naar de economische bereikbaarheid van de Gelderse steden bleek dat er onvoldoende kennis is over het feit waarom mensen in de file staan. We weten heel goed dat er een file staat en zelfs hoe lang deze file is, maar niet waarom mensen dagelijks massaal gebruikmaken van deze populaire vorm van tijdverdrijf. Blijkbaar is de file toch niet zo’n groot probleem en spelen er andere problemen. Deze problemen zitten veel meer in de sociale context van de eindgebruiker. Hij of zij moet voldoen aan allerlei sociale verplichtingen en volgt hierbij een zeer divers mobiliteitspatroon. De kinderen met de auto naar school brengen is vanuit deze sociale context eerder noodzaak gezien de inefficiënte organisatie van de verschillende functies op de relatie woon-werk.

Verkeerskundig Nederland kom uit je ivoren toren en praat met de eindgebruiker

Het lijkt er dus op dat met het wegnemen van de file er slechts een beperkte oplossing geboden wordt voor de economische bereikbaarheid van Nederland. De reistijdonbetrouwbaarheid zal blijven bestaan waardoor de eindgebruiker nooit precies weet hoe laat hij of zij nu op zijn werk zal zijn. Daarnaast zullen de minder bedeelden niet meer bij hun werk kunnen komen tegen een redelijke prijs en binnen een acceptabele reistijd. Of dit ook daadwerkelijk als een probleem gezien wordt door de eindgebruiker weten we op dit moment nog niet. Er zit nog maar één ding op, verkeerskundig Nederland moet uit zijn ivoren toren komen en simpelweg gaan praten met de eindgebruiker. Wat is eigenlijk zijn latente behoefte en kunnen we vanuit de optiek van de eindgebruiker een gezamenlijk probleem definiëren waar we vervolgens samen voor aan de lat staan?

Recessie en krimp zijn de motoren voor samenwerking

De tijd lijkt rijp om te komen tot samenwerking. We zitten in zware economische tijden met recessie en krimp. Geld is niet meer vanzelfsprekend en de eindgebruiker moet vrezen voor zijn baan. De huidige moderne communicatiemiddelen maken ons leven tegelijkertijd makkelijker. Maak de eindgebruiker medeverantwoordelijk vanuit zijn eigen perspectief en speel in op de mogelijkheden van zelfredzaamheid die de moderne communicatiemiddelen op dit moment al bieden. Praat met de eindgebruiker en heb hierbij oog voor overeenkomstige patronen. In het organiseren van de voorspelbaarheid van de mens ligt de sleutel tot het succes. Het is aan de overheid om samen met de eindgebruiker deze voorspelbaarheid te organiseren.

 
Auteur: Margriet Verhoog