Spitsmijden, wie durft!?

Nederlanders zijn nog steeds verslaafd aan de 9-tot-5-mentaliteit. Om het hoofd te bieden aan de spitsdrukte, roept onder meer president-directeur van NS Roger van Boxtel de politieke partijen op een mobiliteitsakkoord te sluiten met een budget van 1 miljard extra per jaar. Maar er is nog geen nieuwe regering en het demissionaire kabinet legt de focus bij onderwerpen als de zorg, het onderwijs en de koopkracht van de kwetsbare groepen.

Stiekem vind ik het prima om niet wéér de portemonnee te hoeven trekken voor extra infrastructuur. Misschien moet dat miljard extra per jaar er nog maar even niet komen als we niet écht werk maken van spitsmijden…

We raken verwend
Vele decennia gaven we miljarden uit aan de uitbreiding van spoorinfrastructuur, met dank aan het Fonds Economische Structuurversterking, dat werd gevuld met de aardgasbaten. Van de ene verslaving gingen we over in de andere, zogezegd. Nu de gaskraan langzaamaan sluit, blijkt hoe verslaafd we zijn aan het ‘vrijwel automatisch’ beschikbare geld. We raakten enorm verwend, waardoor ‘gezond nadenken’ naar de achtergrond werd gedrukt.

Ik zie dat we kiezen voor extra infrastructuur en ons daardoor niet afvragen waarom we nog steeds allemaal in dat ene uurtje, van 7.30 tot 8.30 uur, naar onze studie of werk reizen. Oftewel: we vragen om nog meer spoor, in plaats van dat we het complexe en ingewikkelde gesprek aangaan over aanpak van de bron. 

Hyperspits
Natuurlijk zijn er problemen in het deur-tot-deurvervoer en in de stedelijke bereikbaarheid. Overvolle treinen dienen zich aan en staan in de trein is opeens normaal. Anders dan bij de auto, waar de spits zich verbreedde naar de periode 06.30 – 9.30 uur, kiezen we in de trein massaal om tussen 07.30 en 08.30 te reizen: de hyperspits.

Tijdens deze superspits is het aantal in- en uitstappers twee keer zo hoog als in de rest van de spits. Het oplossen van deze hyperspits kost enorm veel geld, terwijl spreiding het probleem een stuk kleiner maakt. Waarom mijden we die hyperspits nog steeds niet? Waarom doen we het niet radicaal anders?

Gewoonte
In aanloop naar de drukke septembermaand hield Metronieuws[1] een enquête. Wat bleek: van de ruim 1.500 respondenten mag zo’n tachtig procent van de werkgever het reisgedrag niet aanpassen. Op die manier houden we dit probleem in stand.

Op universiteiten en hogescholen beginnen colleges nog steeds om 9.00 uur, ondanks diverse pogingen dit aan te passen. Werkgevers zien het niet als eigen verantwoordelijkheid dat medewerkers op hetzelfde moment in de trein zitten. Vadertje Staat wapperde tenslotte immers met vele infrastructuurmiljarden. Dus waarom actie?

Eigen verantwoordelijkheid nemen
De Rijksbegroting 2018 bevestigt wat zich al een aantal jaren aftekent: de tijd dat we onze hand ophouden bij de Rijksoverheid is voorbij. We moeten zelf ook stappen durven te zetten om het probleem van de hyperspits bij de kop te pakken. ‘Wederkerigheid’ noemen ze dat aan Rijkszijde. Investeren in stedelijke bereikbaarheid is niet meer vrijblijvend. Publieke en private partijen moeten hun verantwoordelijkheid nemen en zelf met inzet over de brug komen.

De NS zet een eerste stap met de proef rond het Altijd Voordeel-abonnement, om klanten met een prijsprikkel te bewegen om de hyperspits te mijden. Zij krijgen in de spitsranden, maar buiten de hyperspits, 40 procent korting. Mijden ze de ochtendspits helemaal, dan loopt de korting op tot 60 procent. Aandachtspunt is dat werkgevers en medewerkers de voordelen evenwichtig verdelen. Ze moeten natuurlijk wél gemotiveerd zijn om een gedragsverandering in te zetten.

Spitsmijden-proef
Ook bij de Rijksoverheid zelf moet het besef nog indalen. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu geeft het goede voorbeeld met een spitsmijden-proef. Daarbij mogen ambtenaren vaker op de drukke dinsdag en donderdag thuis werken. Als de proef slaagt, mogen alle Rijksambtenaren dat doen. Dat scheelt een flinke slok op een borrel: van de 110.000 ambtenaren die met de trein reizen, reist 70 procent in de spits.

Bij Arcadis is spitsmijden gemeengoed. Ik ben blij dat we goede afspraken kunnen maken over aanwezigheid met prima thuiswerkfaciliteiten.

Kortom: Spitsmijden: wie durft?

Hendrik Jan Bergveld is senior-adviseur beleidsadvisering mobiliteit bij Arcadis.

[1] https://www.metronieuws.nl/in-het-nieuws/het-gesprek/2017/08/drukste-maand-voor-treinreizigers-weer-in-zicht