Nu: ov-concessies op een nieuwe leest

Ray Bodok, adviseur mobiliteit, Arcadis
 

'Aanbestedingen rondom vervoerconcessies houden de gemoederen voortdurend bezig. Om wat voor concessie het ook gaat: ov-aanbestedingen gaan bijna nooit zonder slag of stoot. Het is tijd voor een frisse aanpak van ov-aanbestedingen.'

Alleen al uit de berichten van de afgelopen maand kun je lezen dat partijen alles uit de kast halen om zich enigszins te bevrijden van knellende afspraken. Zelfs de Europese Commissie wordt erbij gehaald. Worstelende partijen laten via de initiatiefgroep ‘Samen op reis’ weten dat ‘de huidige bestekken en concessies als te weinig flexibel worden ervaren en onvoldoende prikkelen tot innovatie in de aanloop naar, en lopende de concessie.’ En ‘de juridificering heeft aan beide kanten geleid tot risicomijdend gedrag’. Laten we vooral gebruikmaken van dit momentum om fundamentele veranderingen te realiseren. Durf de gevestigde standpunten te verlaten en leer van ervaringen buiten de sector.

Van troebel mengsel naar heldere structuur

Kijken we naar het actuele aan te besteden pakket, dan zie ik veelal een mengsel van hard voorgeschreven dienstregelingen, harde eisen aan materieel met minder harde wensen voor de korte termijn en open geformuleerde ambities voor de lange termijn. Daar past het huidige concessiecontract niet bij. Zeker niet als deze mengsels ook nog een houdbaarheid moeten hebben van rond de 10 jaar. Partijen slagen er dan ook in onvoldoende mate in om die wensen en ambities op een werkbare manier te contracteren. Een hot item zijn de zogenoemde ontwikkelteams, waarin de vervoerder zich laat verleiden om deel te nemen aan de belangenstrijd tussen hoge en lage overheden. Allerlei belangengroeperingen zitten met de vervoerder aan tafel om een toekomst te definiëren. Niet vreemd dat deze teams vaak stuiten op het omstandersfenomeen: iedereen kijkt toe zonder dat er veel gebeurt. Er is meer mogelijk binnen de bestaande kaders.

Het moet voor contractpartijen volstrekt helder zijn wat er tegen welke voorwaarden geleverd moet worden. We kunnen ons niet langer permitteren dat het concessiecontract alleen bruikbaar is voor het programma van vandaag en er voor de rest geleund moet worden op gezond verstand, redelijkheid en billijkheid. Voor het realiseren van wensen en ambities op middellange en lange termijn bestaan beter passende contractvormen.

Schakelen tussen drie rolpatronen

Laten we om te beginnen eerlijk zijn: een vervoerder heeft geen belang bij activiteiten die geen baten opleveren. Aan de andere kant behoort de overheid het algemeen belang te dienen. Partijen moeten dit verschil erkennen en respecteren. Daarnaast zijn prikkels nodig om de wensen en open ambities van de overheid aantrekkelijk te maken voor de vervoerder. In essentie onderscheid ik drie rolpatronen:

• De vervoerder fungeert bij ontwikkeling van implementatieplannen als een adviseur, die kennis en ervaringen inbrengt en daarmee geld kan verdienen.
• Vervolgens vereist ‘het benutten van kansen en het reageren op veranderingen’ juist een gezamenlijke inspanning. Hier past een alliantie of gezamenlijke onderneming waarin de concessieverlener en vervoerder deelnemen.
• Wat resteert zijn de dagelijkse, ‘routinematige’, operationele doelen en hier past het klassieke bestek prima. Hierbij is het immers volstrekt duidelijk wat, wanneer en onder welke condities geleverd moet worden. Bovendien zijn de risico’s hier beperkt en goed beheersbaar.

Lopende de concessie kan gemakkelijk geschakeld worden tussen de drie rolpatronen. Een vraagstuk dat begint in het rolpatroon ‘adviseur’ kan lopende de rit, als het idee bijvoorbeeld is uitgewerkt, terecht komen in het ‘bestek’ waarmee de vervoerder alsnog volledige verantwoordelijkheid gaat dragen.

Eén overeenkomst met passende verhoudingen

We kunnen zo een concessieovereenkomst creëren waarin de contractuele verhouding en verantwoordelijkheidsverdeling tussen opdrachtgever en opdrachtnemer worden geregeld, passend bij de specifieke opgave. Verandert de opgave, dan wordt overgeschakeld naar een andere contractuele verhouding. Benieuwd naar hoe zo’n overeenkomst eruit ziet? Tijdens een kop koffie vertel ik er graag meer over.

 
Auteur: Margriet Verhoog