Minder fietsende kinderen: bewerk de ouders!

Herbert Korbee, adviseur bij Korbee & Hovelynck, psychologen in infrastructuur

Op 14 april werd weer het schriftelijke landelijke verkeersexamen gehouden. Kinderen in groep 7 en 8 van de basisschool fietsen met gekleurde hesjes aan door het dorp of de stad om te laten zien dat zij de verkeersregels kennen. En daarna krijg je het felbegeerde verkeersdiploma!

Ik vond dat vroeger een hele happening, en mijn eigen kinderen later ook. Ik wist dan ook niet beter of heel Nederland doet mee aan het verkeersexamen. Zit je op de basisschool, dan horen zwemles en verkeersexamen bij het leven. Nu las ik in de krant dat in 2011 nog maar 11 procent van de basisscholen aan dat verkeersexamen meedeed. Steeds meer basisscholen stoppen met het afnemen van het verkeersexamen omdat 'kinderen steeds minder fietsen'. Eén op de tien kinderen schijnt zelfs nooit te fietsen. Als kinderen minder fietsen, is zo'n examen ook niet zo zinvol, redeneren de afhakende basisscholen. Maar als ze geen verkeersexamen doen leren ze ook minder goed de verkeersregels, waardoor het alleen maar nog onwaarschijnlijker wordt dat ze voldoende vaardigheden krijgen om veilig te fietsen.

Het resultaat is een groeiende groep kwetsbare fietsers. Zodra die kinderen naar de middelbare school gaan, wat meestal toch wel fietsen inhoudt, krijg je een letterlijk dodelijke combinatie van beginnend puberen en onvoldoende verkeersvaardigheden.
Wat kun je doen om kinderen vanaf jonge leeftijd te laten fietsen?

Kindermishandeling?
Paul Rosenmölller, ex-politicus en tegenwoordig voorzitter van het Convenant overgewicht, gebruikte ooit het woord 'kindermishandeling' voor ouders die hun kinderen een ongezond leven laten leiden. Hij doelde specifiek op ongezond en vet eten, maar zoals velen terecht opmerkten is deze kwalificatie volgens dezelfde redenering eenvoudig uit te breiden naar andere aspecten van de opvoeding. Dus, vooruit dan maar: maken ouders die hun kinderen de beginselen van fietsen niet bijbrengen zich schuldig aan kindermishandeling? Fietsen is immers een elementaire activiteit voor Hollanders. Kun je je in Nederland op de fiets niet redden, dan ben je in het verkeer een uiterst kwetsbare verkeersdeelnemer. Stap je voor de eerste keer op de fiets, dan ben je een zwabberend gevaar voor jezelf en anderen. 

Ik denk dat dit te ver gaat. Weliswaar is fietsen een elementaire vaardigheid die zeker jong aangeleerd moet worden, maar misschien hebben ouders een (voor henzelf) goede reden om hun kinderen niet te laten fietsen. Ouders laten hun kinderen waarschijnlijk niet of minder fietsen omdat ze dat gevaarlijk voor hen vinden. En geef ze eens ongelijk. De vele auto's bij basisscholen, de plotseling openslaande portieren, het onzorgvuldig oversteken, zorgen voor gevaarlijke toestanden rond begin en eind van de schooldag. Vaak gaat het maar net goed en dat komt dan nog voornamelijk doordat de snelheden laag zijn. Als je je kroost wilt beschermen, kun je ze maar beter zelf met de auto brengen, toch?

Stigmatiseren en bestraffen van ouders vanwege hun zorg over de veiligheid van hun kinderen in het verkeer is echter niet de goede aanpak. Niet alleen omdat bestraffen van ongewenst gedrag nu eenmaal minder effect heeft dan belonen van gewenst gedrag, maar ook omdat deze ouders doen wat in hun ogen goed is voor hun kind. Er is dus een andere benadering van het fietsprobleem wenselijk, één die uitgaat van de goede bedoeling van ouders en hen helpt te doen wat goed is voor hun kind.

Inenten
Je beschermt je kind het best tegen de bof door het ermee in aanraking te brengen. Inenten, dus. In plaats van te proberen uit de buurt van een gevaarlijke ziekte te blijven (onbegonnen werk), weten we sinds Louis Pasteur dat een kleine hoeveelheid van de gevreesde aandoening het immuunsysteem kan stimuleren voortaan de aandoening de baas te blijven. Vergelijk dat met verkeerseducatie - en meer in het bijzonder het verkeersexamen -  waarmee verkeersdeelnemers gevaarlijke situaties leren beheersen door theorie en praktische oefening. Allerhande instanties, zoals de ANWB met het programma Streetwise, houden zich bezig met het aanleren van fietsvaardigheden op (basis)scholen.

Aanbod in educatieve programma's genoeg, maar het probleem dat we hier constateren is dat ouders in toenemende mate hun kind liever niet op een fiets zien. Hoe overtuig je hen dat dat zinvol is? Bij zwemles is het nog evidenter dan bij inenten: als je in het water raakt zonder zwemvaardigheden, verdrink je. Voor onvoorbereid fietsen is die link (nog) niet expliciet genoeg om de keuze voor fietseducatie te maken. Het lijkt velen nog steeds veiliger helemaal niet te fietsen dan te leren met de gevaren om te gaan.

De parallel tussen verkeerseducatie en inenten is aantrekkelijk genoeg om verder uit te werken.
De meeste ouders weten en vinden dat inenting tegen een ziekte helpt om die ziekte, als en zodra die zich aandient, goed door te komen. Afgezien van een enkele uitzondering, zoals onlangs tijdens de intentingsactie tegen baarmoederhalskanker, is de argumentatie vanuit de medische wereld doorgaans sterk genoeg om ouders te laten kiezen voor preventieve inenting.

Nieuwe communicatiemix: zelf weten
Opvallend bij de argumentatie vóór inenting is dat de verantwoordelijkheid altijd bij de ouders wordt gelegd: 'u moet het zelf beslissen, ik vertel u alleen de feiten'. Waarbij de feiten schrikwekkend genoeg zijn om de 'juiste' beslissing te maken: inenten. Zet dat eens af tegen de trend van de laatste jaren om mensen tot ander gedrag te bewegen door overreding, verleiding, en tegenwoordig zelfs geldelijke beloning.  De medische wereld doet daar niet aan en zegt: zelf weten. En dat past eigenlijk ook beter bij de trend die onder andere in een recent rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid werd gesignaleerd: consumenten laten zich steeds minder (door een overheid) vertellen wat zij moeten doen.

Dus misschien moeten we daar wel naar toe: het is evident dat het fout gaat als je niet op tijd zorgt dat je kind kan fietsen, je moet wel een heel goede reden hebben om je kind fietsonderwijs te ontzeggen. En hoe langer je er mee wacht, hoe riskanter het wordt. Het zou dan ook mooi zijn als iemand eens kon aantonen dat de kans op (fiets)ongevallen vermindert naarmate je vroeger leert fietsen (het is een logische relatie, maar is die ook aantoonbaar?). Dan kun je als ouder een afweging maken tussen enerzijds je kind zo lang mogelijk met de auto naar en van school te vervoeren en anderzijds op tijd aan fietseducatie te beginnen. Heldere communicatie, eenvoudig en doeltreffend. Maar vooral niet aandringen, overreden of verleiden. Een soort shared space in educatieland dus.

 
Auteur: Margriet Verhoog