Laat je op straat verrast worden

David ter Avest, onderzoeker bij het Lectoraat Dynamiek van de Stad, Hogeschool INHolland

Met slimme oplossingen wordt er in Nederland gewerkt aan gedragsbeïnvloeding. Want, het kan altijd beter en veiliger in het verkeer. Maar wanneer het respect en het fatsoen echt ver te zoeken zijn lijken ludieke acties vooral effectief: mimespelers op een kruispunt of brigadiers in een zebrapak. Dit lijkt misschien wat ver gezocht, maar het spreekt aan en het maakt de openbare ruimte nog leuk ook.

Begin jaren 90 was de Colombiaanse hoofdstad en mijn geboortestad Bogotá een puinhoop. Het verkeer sprong het meest in het oog: weinig respect, slechte wegen en overal volle, stinkende busjes in alle soorten en maten. Tot in 1995 de excentrieke filosoof en wiskundige Antanas Mockus burgemeester werd. Hij zette op grote schaal mimespelers in op straat om de hoofdstedelingen op een ludieke manier verkeerslessen te geven. Het werkte en het respect kwam weer terug in de samenleving. Zijn opvolger, de planoloog Enrique Peñalosa, legde vervolgens een metroachtig bussysteem in de stad aan, wat gepaard ging met een formeel normen en waarden-offensief. De inmiddels beroemde Transmilenio-bussen hebben samen met de opvoedlessen de bereikbaarheid en ook de stad een enorme boost gegeven.

De inzet van mimespelers in ons land is erg waarschijnlijk. Ons gedrag wordt met kennis uit onderzoeken en experimenten subtiel wat bijgeschaafd. Met vooral kleinschalige, soms psychologische interventies wordt de reiziger zowel bewust als onbewust beïnvloed. Het kan altijd beter, maar we rijden hier niet met de Franse slag en proberen ons netjes te gedragen. Volgende sociologe Lyn Lofland willen mensen ook graag ‘het goede’ doen. We eigenen ons skills aan, we worden streetwise en als sociaal dier doen we vaak de ander na.

Die skills zijn ook nodig, met name op plekken met een hoge densiteit en intensiteit, zoals het station: het publieke domein met veel geschreven en ongeschreven regels. De heterogene groep reizigers, met uiteenlopende leefstijlen en gedragmilieus wordt hier een zekere ‘handleiding’ aangereikt, stelt antropoloog Marc Augé. En dit ‘contract’ wat de reizigers volgens Augé aangaan, maakt van het station een non-place: een anonieme plek zonder identiteit of betekenis. Zo ver zou ik niet willen gaan. Het reizigersdomein omvat juist ook plekken waar het kan bruisen en waar die ‘handleiding’ voor vertrouwdheid en veiligheid zorgt. In Colombia wordt tegenwoordig dan ook nog steeds het verkeer aangegrepen om een dergelijke handleiding te implementeren en zo goed burgerschap te bevorderen.

Maar ondanks een goede wil en tal van slimme stimuli doen we soms toch gewoon lekker eigenwijs. We fietsen onze eigen vertrouwde route naar het station, nemen vol overtuiging ons ‘zelfbedachte' kruip-door-sluip-doorweggetje en als er geen voetpad te vinden is maken we ons eigen olifantenpaadje. Dat laatste resultaat van eigenwijze voetgangers geeft de openbare ruimte een welkome authenticiteit. Naar mijn mening mag het op straat wel wat meer ‘eigen’, wat meer spannend, om met de woorden van Zomergast Daan Roosegaarde te spreken.

Dat ‘verrassen’ van de reiziger zou ik nog wel veel meer willen zien. Mimespelers op een kruispunt zullen in Nederland vast niet nodig zijn, maar leuk is het wel. In Bolivia hijsen verkeersbrigadiers zich in een zebrapak om zo de auto’s op tijd te laten stoppen; komisch maar ook effectief. De inmiddels beroemde pianotrap in een Zweeds metrostation is een ander goed voorbeeld, of de glijbaan (‘transferversneller’) op station Overvecht. En sinds kort maken licht- en geluidssculpturen in een Eindhovense fietstunnel een nachtelijke fietsrit leuker, veiliger en steeds weer anders. Bovenstaande voorbeelden laten zien dat, waar het geplande en het geleefde elkaar ontmoeten, het ontwerp hier een verrassingselement aan toe weet te voegen.

Blijven innoveren in de leesbaarheid van onze omgeving kan zorgen voor een leukere ruimtelijke ervaring en een veiliger verkeer. Vervoersknooppunten zijn de uitgelezen podia om een groot en divers publiek te bereiken. En naar onverwachte en aansprekende interventies lijken we wel te willen luisteren, want dat is nog leuk ook!

 
Auteur: Margriet Verhoog