Is kilometerheffing invoeren een goed idee?

Rekeningrijden staat weer volop in de spotlights. Vorige week deed RAI Vereniging een pleidooi voor rekeningrijden en Zondag met Lubach besteedde er ook aandacht aan. Maar is invoering verstandig? We vroegen het Bert van Wee, hoogleraar Transportbeleid aan de TU Delft.

"Het meest waarschijnlijke systeem van invoering zet de huidige motorrijtuigenbelasting (MRB) en eventueel een deel van de belasting op nieuwe auto’s (BPM) om in een heffing per kilometer. Daar zitten voor- en nadelen aan vast.

Filedruk verminderen
Het grote voordeel is dat de kilometerheffing, met name als de hoogte ervan afhangt van waar en wanneer mensen rijden, de filedruk flink kan verminderen, met – afhankelijk van de concrete wijze van invoering – zo’n 20 tot 50 procent. Geen enkele andere maatregel komt zelfs maar in de buurt, ook niet 20 miljard extra geld voor meer wegen (bovenop de toch al gevulde pijplijn voor de periode dot 2030), of gratis openbaar vervoer.

Afname autogebruik
Verder zal het autogebruik door de invoering van de kilometerheffing afnemen; dat kan wel 10 tot 15 procent bedragen, met voordelen voor verkeersveiligheid en milieu. En veel mensen vinden betalen per kilometer eerlijker dan per jaar: wie minder rijdt betaalt minder, wie meer rijdt betaalt meer.

Ook maakt de kilometerheffing het mogelijk om elektrische auto’s belasting te laten betalen voor gebruik. Die betalen immers geen heffing zoals die nu bestaat voor benzines en diesels.

Duur systeem
Maar er zijn ook grote nadelen, zo laat een studie van CPB en PBL uit 2015 zien. De invoering kost veel geld voor het systeem van technologie en betalen, al snel miljarden euro’s per jaar. En de hoogte van de kosten is behoorlijk onzeker, terwijl politici in het algemeen risicoavers zijn.

Minder mobiliteit
Een ander nadeel is dat mobiliteit ook ‘te duur’ kan worden. Mensen gaan dan minder kilometers maken, wat niet ‘optimaal’ is voor onze welvaart. Stel dat de heffing 1 euro per kilometer kost (wat geen serieus plan is), dan rijden we niet veel meer. Grote voordelen voor files, milieu en onveiligheid dus. Maar ten koste van autogebruik, dat ons juist ook veel voordelen brengt.

Welke prijs?
De kunst is om de ‘juiste’  prijs te laten betalen, maar ook weer niet te veel. En dan blijkt dat een systeem van betalen naar plaats en tijd beter scoort dan een systeem met alleen een vlakke heffing. Maar veel mensen vinden dat laatste systeem wel eerlijk en wenselijk en het eerste systeem niet.

Ik vermoed dat de kilometerheffing er alleen komt als die gefaseerd kan worden ingevoerd. Bijvoorbeeld door eerst de MRB om te zetten in een vlakke heffing. Want dat is eerlijk, vinden veel mensen immers. De technologie is dan relatief goedkoop.

Autogebruik kan dan in sommige gevallen overigens wel ‘te duur’ worden, wat welvaartsverlies oplevert. In latere stappen kan het tarief afhangen van milieu- en eventueel ook veiligheidskenmerken, en tenslotte van plaats en tijd.

Niet eenvoudig
Of invoering verstandig is, kan ik niet eenduidig beantwoorden. Ik zou zeggen: of doen, of accepteren dat de files voorlopig toenemen. Alternatieven zijn er niet echt.

Als we overgaan tot invoering, dan zou ik beginnen met het omzetten van de MRB in een vlakke heffing omdat veel mensen dat eerlijker vinden, zelfs al zou dat tot welvaartsverliezen leiden.

Eerlijkheid mag wat kosten
Het belastingsysteem voor loon en inkomsten kan ook veel eenvoudiger, maar we brengen nuances aan vanwege eerlijkheid. Eerlijkheid mag wat kosten. Burgers zien dan ook dat de overheid te vertrouwen is: de totale inkomsten voor de overheid blijven ongeveer gelijk, alleen komt het geld op een andere manier binnen.

Volgende kabinetten kunnen het systeem verder verfijnen, inclusief het maken van onderscheid naar plaats en tijd. Ik durf de stelling aan dat als we de MRB omzetten in  betalen per kilometer, na een aantal jaren nog maar een heel kleine minderheid terug wil naar het huidige systeem.

Daarom neig ik naar invoeren en later kijken of en hoe we het verder nuanceren, mede afhankelijk van politiek draagvlak en systeemkosten.