Fietsstroken zijn zo slecht nog niet

Be

Berry den Brinker, Vrije Universiteit Amsterdam, Stichting SILVUR

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu stimuleert ouderen actief te blijven via het project ‘Blijf Veilig Mobiel. De speerpunten van het project zijn fietsen en lopen. Zo is in de week van de Toegankelijkheid, van 6 tot 11 oktober, de actie ‘Fijn dat ik Fiets’ gestart[1].

Maar is het wel zo fijn voor ouderen om te blijven fietsen? Geen vervoersvorm is zo risicovol voor 60-plussers, blijkt uit de recente ongevallencijfers van Stichting VeiligheidNL[2]. Volgens deze factsheet, ‘Fietsongevallen- Ongevallencijfers’, was bijna één derde van de dodelijke verkeersslachtoffers in 2012 een fietser. Ruim twee derde daarvan was 60-plusser die gemiddeld slechts 20 procent van de gereden fietskilometers voor zijn of haar rekening neemt.

Volgens de factsheet is dit maar het topje van de ijsberg. De helft van de 150.000 behandelingen van verkeersslachtoffers op afdelingen Spoedeisende hulp van ziekenhuizen (SEH) was fietser. Veel fietsongevallen hadden voorkomen kunnen worden. Immers, twee derde van de SEH behandelden was slachtoffer van een enkelvoudig fietsongeval, geen ongeval waar een ander weggebruiker bij betrokken was, maar eerder het gevolg van de onoverzichtelijkheid van de fietsinfrastructuur.

Het aantal enkelvoudig fietsongevallen stijgt al jaren achtereen. Fietsers zijn sinds de introductie van Duurzaam Veilig verbannen naar fietspaden. Fietspaden hebben binnen de bebouwde kom vaak een grillig verloop, een variabele breedte, staan vol met obstakels, zijn slecht verlicht en hoeven volgens de huidige richtlijnen geen kantmarkering te hebben. Kantmarkering is juist belangrijk omdat zij geleiding geeft om koers te houden en waarschuwt voor bochten of versmallingen.

De gedachte dat een grotere verkeersveiligheid bereikt wordt door het scheiden van verkeersstromen met verschillende snelheden, het principe van Duurzaam Veilig,heeft een neveneffect gehad voor fietsers: een toenemend aantal enkelvoudige fietsongevallen op fietspaden.

Wat is dan de achtergrondgedachte bij de overheid om fietsen door senioren toch te stimuleren? Het lijkt wel of de oveheid van zijn oudjes af wil. Zou het niet beter zijn senioren aan te moedigen, als ze dan zo nodig willen fietsen, achterop een tandem te gaan zitten met een jonge voorrijder? Die gedachte bekroop me toen ik onlangs het resultaat zag van het opknappen van de Willemsparkweg in Amsterdam Zuid.

Op het kruispunt met de chique Cornelis Schuytstraat was de fietsstrook omgezet in een fietspad. Daartoe was de helder witte streep vervangen door een grijze opstaande sierstenen band. Twee partijen zijn waarschijnlijk tevreden met de renovatie: de verkeerskundigen omdat er weer een stukje fietspad is bijgekomen en de stedenbouwkundigen omdat mooie materialen zijn gebruikt in plaats van de lelijke witte strepen van de fietsstrook. De derde partij, de weggebruikers, denken er mogelijk anders over.

Klik hier voor een foto van de situatie

Fietsers kunnen vallen over de slecht zichtbare stenen band en zich extra bezeren aan de scherpe randen ervan. Deze renovatie staat haaks op de aanbevelingen van het laatste onderzoeksrapport van SWOV over enkelvoudige fietsongevallen bij ouderen [3]

Bij het opstellen van richtlijnen voor fietspaden gaat men er kennelijk vanuit dat fietsers veel beter kunnen zien dan automobilisten. Immers om auto’s te waarschuwen voor het rijden op een fietsstrook worden doorgetrokken strepen gebruikt die soms onderbroken zijn. De onderbroken strepen zijn dan één meter lange en zij worden elke twee meter herhaald, een verhouding van 1:1. Dat staat in schril contrast met de verhouding van 1:9 bij de asmarkering van tweerichtingsfietspaden waar de korte streepjes van 0,30 meter maar om de 3 meter herhaald hoeven te worden.

Ik fiets daarom in het donker veel liever op een fietsstrook dan op een vrijliggend fietspad, zeker als de fietsstrook voldoende breed is [4]. Fietsstroken hebben bovendien een minder grillig verloop, je komt er geen paaltjes en spookfietsers tegen en de verlichting is er vaak beter.

Enkelvoudige fietsongevallen kunnen voorkomen worden door fietspaden met dezelfde zorg te ontwerpen als motorrijwegen. Dat begint met goede richtlijnen. CROW is sinds jaar en dag de organisatie die zulke richtlijnen ontwikkelt. Zo staan er richtlijnen voor de markering van fietspaden in CROW-publicatie 207: ‘Richtlijnen voor de bebakening en markering van wegen 2005’. Deze publicatie is aan vernieuwing toe. CROW leunt daarbij zwaar op de expertise van overheidsorganisaties zoals Rijkswaterstaat. Bij Rijkswaterstaat werkt maar een handjevol medewerkers aan de veiligheid van fietsers en voetgangers.

De kans dat deze experts zitting krijgen in werkgroepen is erg klein. En zo kon het gebeuren dat de werkgroep voor de actualisering van CROW-publicatie 207 dit voorjaar voorstelde dat fietspaden in beginsel niet gemarkeerd hoeven te worden terwijl de zorgwekkende cijfers van VeiligheidNL over de grote aantallen enkelvoudige fietsongevallen net gepubliceerd waren.

Protest
Gelukkig consulteert CROW ook nog belangenorganisaties van de kwetsbare verkeersdeelnemers. Verschillende leden van de consultatiegroep protesteerden heftig geprotesteerd. Eén van hen stapte zelfs op. Zelf heb ik mijn steentje bijgedragen aan het protest in mijn blog in Verkeerskunde 3/2014.

CROW heeft deze signalen opgepikt en komt in 2015 in de nieuwe versie van publicatie 207 toch met een beter voorstel voor de markering van fietspaden. Jammer genoeg wordt geadviseerd alleen fietspaden buiten de bebouwde kom te voorzien van kantmarkering.

Voor de verbetering van de zichtbaarheid van de fietsinfrastructuur binnen de bebouwde kom hoeven, volgens de huidige voorstellen, alleen de buitenzijde van bochten gemarkeerd te worden. Vreemd dat er voor de veiligheid van fietsers in vergelijkbare situaties onderscheid gemaakt wordt tussen binnen en buiten de bebouwde kom.

Beter geen fietspaden in de bebouwde kom?
Misschien is het beter niet kost wat kost fietspaden aan te leggen in de bebouwde kom. Afgezien van de slechte visuele geleiding door het ontbreken van kantmarkering gaan fietspaden vaak ten koste van de ruimte voor voetgangers.

In Amsterdam zijn de trottoirs op veel plaatsen erg smal geworden en wat er dan nog over is voor de wandelaar staat vol met geparkeerde fietsen, plantenbakken en, in winkelstraten, reclameborden. Voetgangers lopen mede daardoor ook veel risico op enkelvoudige ongevallen [2]. Daar komt nog bij dat voetgangers op fietspaden voortdurend in conflict komen met fietsers als ze willen oversteken bij een geregelde oversteekplaats of wanneer zij uit een bus stappen.

Waarom dan toch die actie ‘Fijn dat ik Fiets’ terwijl fietsen niet zo veilig is? Voor het project ‘Blijf Veilig Mobiel’ zijn de komende verbeteringen van de CROW-richtlijnen aanleiding opnieuw aandacht te vragen voor haar speerpunt: lobbyen bij de lokale overheden om de weginfrastructuur veiliger te maken voor fietsers en voetgangers. Daarvoor was al in 2012 de brochure ‘Seniorenproof wegontwerp voor fietsers’ ontwikkeld [5].

Nu CROW aanbevelingen uit de brochure heeft overgenomen is er voor Blijf Veilig Mobiel een extra argument om bij provincies en gemeenten aan te dringen daadwerkelijk te werken aan de verbetering van de weginfrastructuur voor fietsers. Het basisinstrument daarbij is de tweede druk van de brochure ‘Seniorenproof wegontwerp voor fietsers’.

Deze herdruk is verschenen tijdens de Week van de Toegankelijkheid. Vanaf dat moment gaan vrijwilligers de geactualiseerde druk van de brochure aanbieden aan hun gemeenteraden met het dringende verzoek de Tips en Quick wins van de brochure serieus ter harte te nemen.

Voor meer informatie over deze actie surft u naar www.blijfveiligmobiel.nl of neem contact op met de MD-vereniging, de organisatie die binnen ‘Blijf Veilig Mobiel’ het initiatief genomen heeft tot de actie ‘Fijn dat Fiets’.

Referenties

[1] Berry den Brinker, Fijn dat ik Fiets, Acquire Publishing, september 2014.

[2] Ongevallen bij ouderen tijdens verplaatsingen buitenshuis, VeiligheidNL, 8 mei 2014. http://www.veiligheid.nl/nieuws/stijging-ongevallen-oudere-voetgangers-en-fietsers

[3] R.J. Davidse, K. van Duijvenvoorde, M.J. Boele w.a. 2014. Fietsongevallen met 50-plussers in Zeeland: hoe ontstaan ze en welke mogelijkheden zijn er om ze te voorkomen? Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid SWOV, R-2014-16AR-2014-16A

[4] Discussienotitie Fiets- en Kantstroken, Ligtermoet en partners, CROW-Fietsberaad, 2014.http://www.fietsberaad.nl/?lang=nl&repository=Discussienotitie+fietsstroken

[5] Berry den Brinker, 2012/2014. Seniorenproof wegontwerp voor fietsers. ANBO/CROW, www.blijfveiligmobiel.nl