Ergonomische fout in rotondeontwerp

Laatst werd ik, fietsend op een rotonde, afgesneden door een politieauto. Nu word ik op een rotonde regelmatig afgesneden door een auto, je went eraan. Zeker wanneer je een rotonde driekwart rondrijdt, ben je vaak om onduidelijke redenen je leven niet zeker. Maar dit keer was het een politieauto, en dat was voor mij nieuw. De rotonde was voor zover ik kon zien keurig aangelegd: belijning en bebording waren op orde, een rode fietsstrook geeft aan waar fietsers verwacht kunnen worden. Waarom sneed die politieauto mij af? De mogelijkheid van opzet wil ik uitsluiten, dus kan ik maar twee redenen bedenken: de bestuurder dacht ten onrechte dat ik af zou slaan, of de bestuurder zag mij helemaal niet. 

Mooie uitvinding

Laat ik meteen duidelijk zijn: ik vind de rotonde een mooie uitvinding. Een kruising opsplitsen in meerdere t-splitsingen, zodat je niet drie richtingen maar nog slechts één richting in de gaten hoeft te houden, is een slimme gedachte. Het kost iets meer ruimte dan een klassieke kruising, maar zowel doorstroming als veiligheid zijn er bij gebaat. Des te spijtiger dus dat er aan deze constructie een vlekje zit: het kan kennelijk fout gaan waar auto's en fietsen samenkomen. Fietsers op de rotonde, of ze nu in of uit de voorrang zitten, zorgen ervoor dat de aanvankelijke elegantie van het rotonde-concept verandert in een verraderlijke instinker.Dat rotondes de gemoederen blijven bezighouden blijkt ook uit een (niet-wetenschappelijke) inventarisatie via Google. Automobilisten klagen over fietsers die 'zomaar' de rotonde op- of afrijden, fietsers klagen over automobilisten die niet opletten en daarom fietsers afsnijden. Automobilisten klagen over andere automobilisten die roekeloos rijden, fietsers klagen over andere fietsers die alle regels aan hun laars lappen. Wordt iedereen dan zomaar een hufter op de rotonde, of is er toch wat anders aan de hand?

De rotonde bevat een ergonomische fout

Volgens mij bevat de rotonde zonder vrijliggend fietspad een ergonomische fout: als automobilist is het uiterst moeilijk om het gedrag van de fietsers op de rotonde in te schatten. Automobilisten die zich op de rotonde bevinden, moeten zich in bochten wringen om te zien wat fietsers van plan zijn. Om te beginnen bevinden de fietsers waar het om gaat zich altijd rechts van de auto en vaak zelfs schuin rechtsachter. Niet de beste plek om die vanachter een autostuur in de gaten te houden. Bovendien bevindt de rechterhand van een fietser die richting aangeeft zich aan de verkeerde kant van het lichaam: de bestuurder ziet meestal alleen een linkerarm en een lichaam, maar kan niet zien waar de rechterarm zich bevindt. Sterker nog, als je heel netjes richting aangeeft, maak je je rechterarm maximaal onzichtbaar. Een automobilist kan dus in de meeste gevallen niet weten wat een fietser van plan is, ook niet wanneer er een hand wordt uitgestoken. Hij is dan verplicht te wachten tot alle fietsers voorbij zijn alvorens zelf van de rotonde af te mogen rijden. Dat kan trouwens eindeloos duren, want er komen steeds nieuwe fietsers bij. De kans dat een automobilist dan ophoudt met voorrang geven en er snel even tussendoor schuift wordt steeds groter.

Al te goed is buurmans gek, tenslotte.

Alles kan het zicht op de fietser vertroebelen

Wat ook niet helpt is dat de automobilist en de fietser elkaars ogen niet kunnen zien. Daardoor weet de fietser niet of hij gezien is en kan de automobilist niet zien waar de fietser zijn focus op richt. Pas wanneer de automobilist zich een eind over de bijrijdersstoel buigt, kan van oogcontact sprake zijn. Het wordt er allemaal niet beter op. Is een fietser op de rotonde wel te zien? Eén en ander kan ook resulteren in algehele onzichtbaarheid van de fietser. Dus niet alleen van de rechterarm, maar van de hele fietser. Vanuit een auto heb je niet veel tijd om de wereld rechtsachter te observeren. Een lage fiets, onopvallende kleding, drukte op de rotonde, laagstaande zon, een kletsende passagier: alles kan het zicht op de fietser vertroebelen.

Ik moet wel aannemen dat dit ook met 'mijn' agenten het geval was. Ze zullen me wel niet gezien hebben. Immers, als je de fietser wel in de gaten hebt maar niet weet wat hij gaat doen, is het verstandiger te wachten tot de fietser weg is. Bij twijfel stoppen. Ergo: wie de rotonde afrijdt, meent dat dit veilig kan, ook als dat feitelijk niet zo is. Ik vrees dat veel autobestuurders fietsers vaak gewoon niet eens zien. En dat hoeft niets met gedragsintenties of karakter te maken hebben. Als dat zo is, dan is dat niet op te lossen met aangepaste bebording of belijning, zoals in een onderzoek naar de veiligheid van fietsers op Zeeuwse rotondes in 2010 werd geadviseerd. Wanneer een fietser, juist door de onhandige positionering ten opzichte van een autobestuurder, niet of nauwelijks gezien kan worden dan is er maar één conclusie mogelijk: geen fietsers op rotondes.

Ik wacht nog op het eerste onderzoek naar de ergonomie van rotondes. Misschien is dat voor de zekerheid wel in een rijsimulator uit te voeren. Maar het zou mij niet verbazen als uit zo'n onderzoek blijkt dat de aanwezigheid van fietsers op een rotonde afbreuk doet aan de overigens grote verkeersveiligheid van het rotonde-concept.