Dé stad is niet meer…lang leve de stad!

Ron Bos, Adviseur Strategie en Beleid, Goudappel / Leon Peeters, Adviseur Ruimte en Mobiliteit, goudappel

Beste planoloog, stedenbouwkundige, verkeersplanner, architect en anderzijds betrokkene,

Het zit erop. Ons werk is klaar.

Ron Bos	Leon Peeters

Sinds kort toont Google Maps niet meer hetzelfde aan iedereen. De ongekroonde wereldleider in digitale kaarten breekt met de traditie de stad universeel weer te geven. Iedereen is namelijk uniek en daarom toont Google vanaf nu je eigen individuele stad: plekken die –volgens Google- interessant zijn voor jou. Wellicht valt u nog niet steil achterover van verbazing. Ik ook niet. Nog niet. Het speelt zich nu immers alleen maar af op een beeldscherm. Maar toch: nog even en u  loopt op vakantie met een Ray Ban designbril van Google. En met u duizenden bezoekers. De stad wordt uniek wanneer 4G, wifi, smart wearables en augmented reality elkaar gaan raken. Uw stad is niet langer mijn stad is niet langer onze stad. Dé stad is niet meer…lang leve de stad!

Stille revolutie

Er is een stille revolutie gaande. Sinds 2008 zijn er meer machines met elkaar verbonden dan mensen. Het Internet of Things vervangt het Internet of Humans en is ontsnapt uit onze beeldschermen naar onze pleinen, straten, treinen en cafes. Het internet is overal en altijd. Er wordt daarmee een nieuwe virtuele laag aan ons bestaan toegevoegd. Offline en online versmelten. Offline wordt  een recht om voor te vechten: bij BMW in Duitsland mag je in je vrije tijd echt vrij zijn. In de stad van alomvertegenwoordigheid van internet (de ubiquitous city) zal iedere inwoner en bezoeker zijn stad anders gaan zien. Letterlijk. The Matrix is here to stay.

Maar er is meer. De exponentieel groeiende berg aan data die beschikbaar komt als gevolg van deze technologie passen wij gezamenlijk toe om onze steden te optimaliseren. De term Smart City is inmiddels net zo uitgehold als duurzaamheid, aantrekkelijkheid of bereikbaarheid. Het biedt grote kansen om de grootstedelijke problemen rondom energie, mobiliteit en milieu op te lossen! De technologie zal ons wederom gaan redden: nu in de vorm van de stad als efficiencymachine met hoge processorkracht! Smart Cities als Songdo in Korea en Masdar in Abu Dhabi kenmerken zich al door deze techniekgedreven inrichting. Overal zijn sensoren aangebracht die mensen het leven gaan vergemakkelijken. Althans, dat is de bedoeling.

Functionele Stad 2.0

Toch word ik daar niet blij van. Het ‘Smart City’ concept wordt momenteel vooral top-down benaderd, vanuit een systeemgedreven en technologisch perspectief. In mensentaal: techniek, techniek, techniek. Smart City is de Functionele Stad 2.0, Le Corbusier zou trots geweest zijn. Laten we echter leren: functionaliteit laat zich niet vanaf de tekentafel creëren. Top-down stadsplanning is een deel van de werkelijkheid. Er is daar altijd nog de mens, met haar eigenzinnigheden, haar wil, haar gedrag.

En nu het goede nieuws: Smart City-technologie is er ook voor die mens. Waar planners en instituties met verzamelde big data zorgen voor efficiencyverbetering van het bestaande, maken ook individuen een schaalsprong. Meer informatie en technische mogelijkheden betekent ook meer ontplooiing. U en ik kunnen daardoor vaker zelf keuzes maken of ons gaan organiseren met gelijkgestemden. Dat is volgens ons de Big data-paradox: de massa wordt massaler en tegelijk wordt het individu individueler. Het collectief sturen dat zo voorspelbaar leek te worden is hiermee deels afgelopen; deze zal eerder iets weg hebben van het ad-hoc aansturing van een toevallige zwerm van individuen. Op macro-niveau (de zwerm) blijft nog steeds een zekere voorspelbaarheid, maar op micro-niveau (het individu) wordt deze onvoorspelbaarder als nooit te voren: zwermen in de cloud!

Dat gaan we terug zien in ons dagelijks handelen. Analoog aan het internet – onze virtuele stad – wordt de fysiek stad ‘sociaal’ in de social-media zin van het woord. .  Internetwinkelen krijgt een nieuwe dimensie als –staande voor een winkelruit-  jouw persoonlijke realtime aanbiedingen oppoppen. Per sms, app, of op je bril. Verdwalen in die vreemde stad hoeft ook niet meer. En wellicht hoef je jezelf niet eens meer voor te stellen aan een vreemdeling.  De mogelijkheden lijken eindeloos en je wordt in staat gesteld om meer zelf je eigen pad (letterlijk en figuurlijk) uit te stippelen. Verdwalen in die vreemde stad hoeft niet meer. Design your own life krijgt eindelijk een diepere betekenis dan alleen het zelf mogen inrichten van je huiskamer!

Zover is het echter nog niet. Naar onze mening zijn het voorlopig de bestaande partijen, opererend binnen bestaande structuren, die de technologische mogelijkheden benutten. Hiermee doelen we op onszelf, planners van nu: overheden, adviesbureaus, grote organisaties. Zij zullen op zoek gaan naar sneller, beter, efficiënter. Het leidt tot de slimme stad als efficiëntiemachine met hogere processorkracht.

Barsten

Maar toch, one more thing: De Functionele Stad 2.0 vertoont haar eerste barsten: fietsgebruik explodeert, snelwegkantoren worden genegeerd, zielloze wijken lopen leeg en winkelstraten worden verlaten. De stad wil ademen, flexibel zijn, kortom: leven!.  

Om een stad daadwerkelijk slim en duurzaam te laten worden is meer nodig dan het polijsten van wat is. Het vraagt om vrijheid en (letterlijk) de ruimte om te kunnen ontplooien. Ruimte laten voor eigen invulling, voor flexibel ruimte- en tijdsgebruik, voor inspiratie en voor authenticiteit. Concreet gaat het dan om flexibele werktijden, om flexibel onderwijs, om flexibel gebruik en inrichting van de ruimte.  Het vraagt om ruimte in planvorming, om minder regels en om meer kaders. Zelfsturing van onderaf, aangevuld met zwermsturing van bovenaf. Op deze wijze wordt de stad  pas echt ‘resilient’: de stad wordt interactiever, flexibeler, leuker, spannender, aantrekkelijker, duurzamer.

De slimme stad wordt als het internet nu is: social mediated. De stad komt daarmee steeds meer in het teken te staan van haar gebruikers. Er zal binnen de stadsplanning een verschuiving van stakeholders plaatsvinden. De gebruikers van de stad nemen stukje bij beetje het heft meer in eigen hand. De volgzame burgerij transformeert in een samenleving die vraagstukken zelf oppakt. Een community is immers in een handomdraai gevormd: Samen energie opwekken? Samen onze openbare ruimte inrichten? Samen vervoer organiseren? Het kan en gebeurt nu al.

In de gemeente Venray participeren bewoners zelfs in de herinrichting van hun straat, samen met de gemeente en aannemer. Hierin hebben zij een actieve rol, ook in de uitvoering en regievoering. Dit soort voorbeelden zijn nog erg schaars, maar toch zijn op een groter schaalniveau al treffende  voorbeelden te vinden van initiatieven die buiten de bestaande structuren en systemen omgaan. ITunes verdelgt Free Record Shop. AirBnB zet de hotelmarkt op zijn kop. Kodak is weggevaagd door Instagram. Een auto ga je lenen, niet kopen. Uber zal de beschermende muren rond de taximarkt doen schudden op zijn grondvesten. Dat is niet straks. Dat is nu.

Wat is ons stedelijk toekomstperspectief?

Kort gezegd: bestaande systemen beginnen te piepen en kraken. De technologie dendert rustig voort. Dit noopt tot herziening. Denken en handelen wij: overheden, organisaties, instellingen, marktpartijen niet nog veelal vanuit de bestaande structuren en systemen? En liggen de antwoorden voor de toekomstige stad juist niet veel meer in het verbinden van de smart trend met de social trend? Volgens ons wel. En het delen van data, informatie en kennis is deze verbinder. Open data genereert sociaal kapitaal. En het mooie van sociaal kapitaal is dat delen vermenigvuldigen wordt. Planners, richt u dus vooral massaal op de smart city, maar bedenk: die stad van de toekomst is vooral ook social en shared!

 
Auteur: Margriet Verhoog