Zweedse 'Vision Zero': verkeersgewonden zijn onethisch

'Vision Zero'. Met letterlijk de blik op nul tapt Zweden sinds enkele jaren uit een ander, ethisch geïnspireerd vaatje om het aantal doden in het verkeer tot 2007 te halveren. Tal van concrete maatregelen binnen en buiten de bebouwde kom, zoals midden-barriers op enkelbaans wegen en intelligente systemen voor snelheidsbeheersing, moeten het verkeer inherent veilig maken. Niet de weggebruiker, maar de wegbeheerder c.q. de systeemontwerper is primair verantwoordelijk om de leef- en verkeersomgeving 'crashbestendig' te maken.

'Zero' zal een illusie blijven, erkent Claes Tingvall. De veiligheidsdirecteur van het Nationaal Zweeds Wegenbureau stond aan de wieg van de 'Vision Zero'-filosofie die eind 1997 door het Zweeds parlement werd geloodst. Met grote voorbeeldprojecten in de stad Trollätan nabij Gothenburg met gewijzigde verkeerscirculatie, rotondes, snelheidsmaatregelen en -camera's, voorrang voor openbaar vervoer en voetgangersreducties werd de toon gezet. Inmiddels is dit voorbeeld door ruim honderd van de 289 Zweedse gemeenten gevolgd.

Tingvall erkent dat veel infrastructurele voorzieningen mede geïnspireerd zijn door de Nederlandse Duurzaam Veilig-praktijk. Daar bovenop echter legt 'Vision Zero' zwaar accent op de ethische kant van de zaak. Al te makkelijk kregen tot nu toe goedwillende bestuurders de schuld van een ongeval. Verkeersdoden en -gewonden moeten niet langer als een soort onontkoombare tol van mobiliteit worden gezien. Het is de verkeersomgeving die onbedoelde fouten en vergissingen letterlijk en figuurlijk moet opvangen, luidt de filosofie.

'De gebruiker is in beginsel niet verantwoordelijk', licht Tingvall toe. 'Wij verschuiven het accent van ongevalspreventie naar het voorkómen van verwondingen en dodelijke slachtoffers. Dat vergt een totale verandering in de ontwerpfilosofie.'

Barriers, soms bestaande uit kabels, om rijrichtingen tussen enkelbaans wegen te scheiden, zijn inmiddels op 1300 kilometer (buiten)weg geplaatst. De investeringen, tot nu toe 200 miljoen euro, worden de komende tien jaar voortgezet. Andere concrete maatregelen zijn de aanpak van 'black spots' met onder meer verwijdering van gevaarlijke bermobjecten, rotondes, gebruik van winterbanden en fietshelmen en handhavingsmaatregelen.

'Intelligent Speed Adaptation', waarmee Zweden onder meer in de stad Lund al jarenlang experimenteerde, krijgt volgens Tingvall steeds meer vaste voet aan de grond. Nu rijden naar zijn schatting nog slechts vijf- à tienduizend voertuigen met dit GPS-aangestuurde snelheidsbeheersings- en interventiesysteem. In 2007 zou van het totale kilometrage van het Zweedse wagenpark (tegen de 4,4 miljoen voertuigen op een bevolking van negen miljoen) 10 procent met ISA aan het gaspedaal verreden moeten worden.Commitment

Technische en inframaatregelen zijn belangrijk, maar Tingvall zelf hamert nog het meest op begrippen als ethiek, leiderschap op politiek en managementniveau, commitment, goed burgerschap en publieke dialoog.

Als voorbeeld van commitment en leiderschap noemt Tingvall de afspraak die de gehele Zweedse transportsector (taxi's, openbaar vervoer, goederentransport) inmiddels is aangegaan om uiterlijk in 2007 snelheidsovertredingen en rijden-onder-invloed geheel te hebben uitgebannen. Meer dan om technische maatregelen en voorzieningen draait het daarbij om het kweken en stimuleren van een professionele motivatie onder de bestuurders. Dat zijn inspanningen die een lange adem vergen, maar die volgens Tingvall wel de meest duurzame basis onder 'Vision Zero' leggen. De formele doelstelling, namelijk halvering van het aantal verkeersdoden (nu: 500) in 2007 lijkt nu nog niet binnen bereik. Volgens Tingvall echter is bij de draagvlak- en attitude-inspanningen de vergelijking met kiemend zaad en later snelle wasdom op zijn plaats.

Of Zweden met de 'zero'-benadering internationaal school maakt, moet nog blijken. Wel wil de Amerikaanse staat Minnesota op twee Highway-secties op z'n minst een 'towards zero'-project starten. Dit moeten pilots worden voor terugdringing van het aantal verkeersdoden in deze staat van 625 nu naar 550 in 2023. Bij ongewijzigd beleid zou het aantal verkeersdoden in Minnesota in dat jaar zijn opgelopen tot 735. Ook in Australië bestaat onder het motto 'stop blaming the driver' inmiddels belangstelling voor het Zweedse zero-concept.