Wegontwerp beïnvloedt verkeersgedrag niet zomaar

De Gemeente Montferland organiseerde een pilotproject op basis van Natuurlijk Sturen, alternatief voor Duurzaam Veilig waarin weginrichting en omgeving samen dienen om het verkeersgedrag te beïnvloeden. Verkeer-Zien evalueerde het project met de nadruk op de rol van de visuele waarneming. Hieronder een overzicht.

Lees hier de integrale versie van het artikel dat verscheen in Verkeerskunde 1.

Jarenlang is gewerkt aan het inrichten en ombouwen van wegen naar de drie wegcategorieën uit de leer van Duurzaam Veilig: stroomwegen, gebiedsontsluitingswegen en erftoegangswegen. Deze categorisering maakt het wegontwerp eenvoudiger, maar de aanpak is lang niet overal een succes: fietsers (en voetgangers) krijgen te maken met omwegen en afsluitingen, de weginrichting leidt niet tot het gewenste gedrag en snelheden blijven soms onbeheersbaar. Om deze situatie te verbeteren hoor je vaak de roep om Duurzaam Veilig nog strikter toe te passen. Anderen streven juist naar een meer aan de omgeving aangepaste weginrichting, zoals met Natuurlijk Sturen. Deze laatste aanpak paste de gemeente Montferland toe in een pilotproject.

Figuur A

Figuur B

Herinrichting Montferland

Het doel van dat pilotproject was: zoeken naar middelen die het landschap beter tot zijn recht lieten komen en tegelijk een gunstige invloed hadden op het rij- en snelheidsgedrag van bestuurders van motorvoertuigen. Het uitgangspunt daarbij was dat niet alleen de weginrichting invloed heeft op dat gedrag, maar ook de aard van de hele omgeving. 

Het pilotproject betrof het hoofdtraject Langeboomsestraat, Dr. Hoegenstraat en Laakweg, met aansluitend de Gendringseweg. Eerder hadden deze delen nog een maximumsnelheid van 80 km/uur asmarkering en kantstrepen, en voorrang op

landelijke kruisingen en zijaansluitingen – terwijl ze vrijwel nergens breder waren dan ± 5,00m.

Met de herinrichting werd de voorrangshiërarchie opgeheven, de maximumsnelheid verlaagd naar 60 km/uur en werd een inrijverbod ingesteld voor vrachtverkeer (uitgezonderd bestemd vrachtverkeer). De uitvoering van het wegdek werd landschappelijker en er is vooral afgezien van de as- en kantstrepen. In plaats daarvan zijn er enkele verschillende lengtestroken en kruisingsvlakken aangebracht, vooral in zwart – grijs – zwart en grijs – rood – grijs. Een ander onderdeel van het ontwerp van de herinrichting was het planten van hagen langs de rand van het wegdek.

Evaluatie

Verkeer-Zien (een samenwerkingsverband tussen IWACC en VMC Beleids- en Procesmanagement) evalueerde in opdracht van de Gemeente Montferland het resultaat nadat het enkele jaren aan de praktijk was blootgesteld. De beoordeling concentreerde zich op het hoofdtraject en locaties, op verscheidene dagen per fiets, in de auto en te voet; daarbij werd visueeltechnisch beeldmateriaal verzameld. Naderhand werd het verzamelde langdurig getoetst aan zoveel mogelijk kennis van visueel waarnemen en wat dat kan betekenen voor gedrag.

Het vrijwel overal ongeveer 5,00m brede hoofdtraject kreeg op diverse trajectdelen een wegdekindeling in zwart – grijs – zwart, met als maatvoering ongeveer 2,00m – 0,90m – 2,00m (Fig.A). Het zwart en grijs hebben een gematigd helderheidscontrast, voldoende onder de meeste weers- en lichtomstandigheden. Wat bleek: bij het inhalen van fietsers wijken automobilisten doorgaans nadrukkelijk uit naar de linker zwarte strook, zodat fietsers veilig de ruimte krijgen.

Op andere plaatsen op het traject is een grijs – rood – grijs patroon of een variant daarvan toegepast (Fig.B links). Deze combinatie voldoet veel minder. Het gebruikte ‘rood’ is erg bleek en verschilt voor de driekwart miljoen kleurenblinden in ons land vrijwel niet met het gebruikte grijs. 

De ontwerpers veronderstelden ten slotte dat zichtbelemmering  met hagen vlak naast het wegdek tot voldoende snelheidsverlaging zou leiden (Fig.B rechts). Dit kan niet zomaar opgaan voor bestuurders die zeer vertrouwd zijn met een traject en er zowat dagelijks overheen rijden, zoals hier regel is. Erger: voor fietsers levert het extra gevaar op, met name na bochten.

Kruisingen en aansluitingen kregen ten slotte een uitvoering die verscheidene bezwaren meebrengt. Het vale rood en de hagen zijn al genoemd, maar ook de smalle zijstrook is niet ideaal en het toegepaste grasbeton (soms met lichtbolletjes erin) is voor fietsers heel hinderlijk.

De rijsnelheid lijkt nu kennelijk wel iets afgenomen, maar is nog steeds te hoog. Dat hardnekkige euvel hangt echter vooral samen met de alom heersende rijcultuur en de geschiedenis van dit traject.

Conclusie

De aanpak van Natuurlijk Sturen is nog jong en de materie complex, maar naast enkele missers toonde dit project ook creatieve ingrepen die uitstekend voldeden of na wat aanpassing goed zouden werken. Bovendien is de strookgewijze uitvoering goedkoper dan die met traditionele belijning. Een hoofdbezwaar is dat er geen gebruik is gemaakt van moderne kennis van visuele waarneming, maar dat geldt niet minder voor Duurzaam Veilig.

Reflectie op het onderzoek  

Gebaseerd op de ervaring van IWACC bouwde Verkeer-Zien de laatste vier jaar voort op het inzicht dat de verkeersinrichting zich maximaal moet baseren op moderne – wetenschappelijke en empirische – kennis van de visuele waarneming. Het actuele verkeersgedrag is daar immers volstrekt afhankelijk van. Voorzover het visuele nu überhaupt een rol speelt in het ontwerpen gebeurt dat meestal uiterst naïef en intuïtief, en niet zelden louter gevoelsmatig. Met het registreren van oogbewegingen (eye tracking) probeert men er soms een technisch sausje over te gieten, maar zonder inbedding in een breder inzicht heeft dat veel te weinig inhoud.

Door te weinig rekening te houden met de beschikbare kennis worden elementaire fouten gemaakt en erger nog, men baseert zich op aannames en soms bizarre redeneringen. Daarbij negeert men het feit dat verkeersgedrag in onze werkelijkheid tot de meest complexe verschijnselen behoort. Kunstmatige indelingen zonder diepgaande kennis helpen dan niet, integendeel. Ze doen de werkelijkheid geweld aan. En omdat het, buiten de autosnelwegen, om onze leefomgeving gaat is grote schade het onvermijdelijke gevolg.

Helaas vertonen de huidige benaderingen al deze nadelen. Ook Natuurlijk Sturen moet zich daaraan ontworstelen. Niet meer, maar eerder minder dan wat men nu onder Duurzaam Veilig verstaat. Uit vier jaar onderzoek concludeert Verkeer-Zien dat Duurzaam Veilig dreigt te verworden tot een dogmatische geloofsleer. Dat zit een verstandige ontwikkeling in de weg en we adviseren om van die starre leer af te zien.

 
Auteur: Ruurd Groot, Mieke Groot en Max van Kelegom, Verkeer-Zien