Verkeersrisico's voor ouderen (VK 5/2013)

In de rubriek Achteruitkijkspiegel vindt u steeds een verkeerskundig onderwerp uit het verleden. 

Deze keer Verkeerskunde 1987/5 over een artikel van Dr. W.H. (Wiebo) Brouwer. Brouwer werkte destijds op de afdeling Neuropsychologie van de Rijksuniversiteit Groningen.  Lees het volledige artikel 'De problemen van ouderen in het verkeer'.
pag 2
pag 3 

1987: Wiebo Brouwer beschreef in 1987 in het artikel ‘De problemen van ouderen in het verkeer’ de verkeersrisico’s van ouderen.
Hij noemde de toegenomen lichamelijke kwetsbaarheid van ouderen, waardoor ze eerder ernstig gewond raken of om het leven komen bij een ongeval. Dit kwam bij ongevallen met fietsers en voetgangers toen duidelijker aan het licht dan bij automobilisten, gezien de hoge betrokkenheid bij letselongelukken. Hij legde uit dat ouderen door allerlei lichamelijke veranderingen minder snel informatie verwerken en hun aandacht kunnen verdelen. Daarbij ging hij in op compensatiemogelijkheden die ouderen zelf hebben op tactisch en strategisch niveau. 

2013: Kwetsbaarheid toegenomen

In 2013 komt de kwetsbaarheid van oudere fietsers nog duidelijker naar voren uit de ongevallenstatistieken dan in 1987; het aantal verkeersdoden neemt af, maar onder oudere fietsers toe. Kennelijk kunnen oudere fietsers niet voldoende profiteren van de maatregelen in het kader van Duurzaam Veilig en de wetgeving ten aanzien van voertuigen en bestuurders. Dit zou aanleiding moeten geven tot extra maatregelen. Door de massale opkomst van elektrische fietsen en snorfietsen en het toegenomen fietsgebruik door ouderen heeft dit probleem extra urgentie. Een eenvoudige maatregel als een helmplicht voor deze gebruikers zou een gunstige invloed hebben op de verkeersveiligheid. 

In het artikel van 1987 wordt vooral gesproken over compensatiegedrag door ouderen zelf en minder over compensatie elders in het verkeerssysteem. Die nadruk is duidelijk veranderd. De veranderingen in infrastructuur in het kader van Duurzaam Veilig, met name die hebben geleid tot snelheidsbeperking en reductie van snelheidsverschillen, hebben de afgelopen 25 jaar de verkeerstaak voor oudere automobilisten gemakkelijker gemaakt. Ook de auto’s zijn in het algemeen vergeeflijker (ABS, ESP) en gemakkelijker bedienbaar geworden; er wordt momenteel bijna geen auto meer verkocht zonder stuurbekrachtiging. Hierbij aansluitend, is het de laatste 10 jaar, mede door onderzoek op mijn afdeling, mogelijk geworden de medische eisen aan de rijgeschiktheid enigszins te versoepelen zodat ouderen met visuele en cognitieve functiebeperkingen door oog- en hersenaandoeningen langer veilig mobiel kunnen blijven. Betrokkenen moeten wel laten zien dat ze in staat zijn de functiebeperking voldoende vlot en veilig compenseren (praktische rijgeschiktheid).   

Een veelbelovende ontwikkeling ligt bij de informatisering in het verkeer. Moderne auto’s kunnen worden uitgerust met systemen die de bestuurder waarschuwen als er een verkeersconflict dreigt te ontstaan en die in sommige gevallen zelfstandig kunnen ingrijpen in de voertuigcontrole. Populaire voorbeelden zijn adaptieve cruise control en ‘lane departure warning’, maar er wordt ook gewerkt aan systemen die assisteren bij het oversteken van kruisingen. Omdat veel ongevallen met oudere automobilisten op kruisingen gebeuren, is dat voor ouderen extra interessant. Er is een levendige wetenschappelijke discussie of dergelijke systemen het verkeer veiliger zal maken of dat bestuurders hun gedag zullen aanpassen door bijvoorbeeld andere dingen te gaan doen achter het stuur omdat het systeem wel voor hen oplet. Momenteel wordt wetenschappelijk onderzocht in welke gevallen de voordelen de nadelen duidelijk overtreffen. Daarbij is een lopende hypothese dat ouderen met functiebeperkingen meer baat hebben bij dergelijke systemen dan gezonde jonge mensen, omdat de systemen een probleem oplossen dat laatstgenoemde groep niet heeft, waardoor de rijtaak te gemakkelijk wordt en de aandacht aan andere zaken zal worden besteed. 

Wiebo Brouwer,
Hoogleraar Neuropsychologie, Rijksuniversiteit Groningen en Universitair Medisch Centrum Groningen

 
Auteur: Margriet Verhoog