Verhandelbare spitsrechten: win-win-win

Minder files, minder kosten voor de overheid en (meer) winst voor de weggebruiker. Deze voordelen zouden verhandelbare spitsrechten kunnen opleveren, zo stellen Hans Stevens van De Verkeersonderneming en professor Erik Verhoef van de VU in een recente notitie over marktwerking in het weggebruik. De notitie is geschreven in het kader van het NWO-programma Duurzame Bereikbaarheid van de Randstad, DBR.

Stel dat het woon-werkverkeer in de spits in een bepaald gebied met 10 procent moet verminderen. Via de technologie die onder meer wordt toegepast bij Spitsmijdenprojecten kunnen auto’s van werknemers worden gedetecteerd  die vaak in de spits rijden. Als zij spitsrechten ontvangen voor 90 procent van hun reguliere spitsgebruik, brengen zij – ook zonder handel-  het aantal spitsritten al met 10 procent terug.

Vraag en aanbod
Op het moment dat de handel actief wordt zullen deelnemers kopen of verkopen op basis van een prijs die stijgt bij vraagoverschot en daalt bij aanbodoverschot. Zo ontstaat een geldstroom buiten de overheid en werkgevers om. In een notendop  hoe verhandelbaarheid van spitsrechten- vergelijkbaar met verhandelbare emissierechten - werkt. Een maatregel die nog onvoldoende op het netvlies staat van beleidsmakers, stellen de onderzoekers.

File- en bereikbaarheidsproblemen zijn in essentie economische schaarste problemen, zo verklaren Verhoef en Stevens. Deze schaarste problemen treden op als de vraag naar verplaatsingen zodanig hoog is dat deze niet zonder onderlinge hinder kan worden afgewikkeld. Doordat weggebruikers niet direct onderling onderhandelen over deze ‘hinder’ is het evenwicht dat dagelijks op de weg  tot stand komt ( de files) niet het meest efficiënt denkbare evenwicht.

Marktmechanisme
Introductie van een marktmechanisme in weggebruik kan een oplossing bieden die minder last oplevert voor de overheid en minder hinder, of zelfs winst voor de weggebruiker, dan de gebruikelijke maatregelen. Deze maatregelen, waaronder Spitsmijden, leveren weliswaar winst op voor de deelnemer, maar vormen een financiële last voor de overheid.

16.000 spitsmijdingen
De afwezigheid van handel in weggebruik, ook wel marktfalen genoemd,  komt tot nu toe door onduidelijkheid over wie zich eigendomsrechten op weggebruik kan toe-eigenen en vervolgens kan ‘verkopen’. De Verkeersonderneming heeft nu een uitvraag gestart om verhandelbare spitsrechten in een bepaald gebied op te starten. Dit moet eind 2014 leiden tot diverse marktinitiatieven, ter waarde van 16.000 spitsmijdingen

In het NWO-programma  Duurzame Bereikbaarheid Randstad, DBR, worden wetenschappers uitgedaagd hun visie te geven op wat nodig is voor duurzame bereikbaarheid van de Randstad. Zij vertalen hun bevindingen in praktische notities voor het werkveld. Verkeerskunde  geeft dit jaar in ieder nummer de highlights van de meest recente onderzoeken. Op de Verkeerskundesite vindt u een overzicht van deze serie wetenschapsnotities.

 
Auteur: Jacques Lorsheijd