Verbeter het milieu, begrijp de mens

Milieubeleid verbetert door bij de ontwikkeling ervan gebruik te maken van de beschikbare kennis over gedrag en de motieven die tot dat gedrag leiden. Dit constateert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in het advies ‘Doen en laten, effectiever milieubeleid door mensenkennis’.

Het advies is vandaag aangeboden aan staatssecretaris Mansveld van IenM.

Gebruik kennis over gedrag
In zijn advies stelt de raad dat de wetenschappelijke kennis over menselijk gedrag beter is te benutten voor het maken van milieubeleid. Door deze kennis te gebruiken, komen beleidsmakers tot creatievere en effectievere milieumaatregelen. De doelen van het milieubeleid zijn zo sneller en wellicht ook goedkoper te behalen. Er valt veel te winnen door bij de ontwikkeling van beleid rekening te houden met inzichten over sociaal gedrag en met de kennis, vaardigheden en motieven van mensen. Ook is beter rekening te houden met de invloed van de omgeving en nieuwe technologie op het gedrag van mensen.

Enkele voorbeelden van milieumaatregelen die beter rekening houden met gedrag van mensen

• Voedselverspilling is een groot maatschappelijk probleem. Eenvoudige maatregelen zoals mensen helpen om de koelkast op de juiste temperatuur te zetten  blijken effectiever dan het geven van nog meer informatie over het probleem.
• Mensen blijken meer dakisolerende maatregelen te nemen als hulp geboden wordt bij het opruimen en afvoeren van spullen van de zolder waarvan het dak geïsoleerd moet worden.
• In het programma Beter Benutten van het Ministerie van IenM zijn uiteenlopende experimenten gedaan om mensen de spits te laten mijden. Aan mensen is gevraagd een plan vast te leggen hoe ze de spits gaan mijden, bijvoorbeeld: op maandag werk ik thuis, op dinsdag ga ik met de fiets naar het werk en op donderdag reis ik met het ov. Bovendien maakten die mensen het voorgenomen gedrag publiekelijk bekend. Deze mensen meden vaker de spits.

De GedragsToets: een praktisch hulpmiddel voor beleidsmakers
De Rli heeft het advies geschreven voor bestuurders en beleidsmakers. Het rapport biedt beleidsmakers een hulpmiddel waarmee zij een zorgvuldige analyse kunnen maken van het gedrag van mensen: De GedragsToets. Het toepassen van De GedragsToets levert inzicht in de relevante gedragskenmerken zoals de kennis en vaardigheden die iemand heeft, zijn motieven of persoonlijke omstandigheden. Met de inzichten die de GedragsToets biedt kunnen beleidsmakers op creatieve wijze tot een keuze van beleidsinstrumenten komen. De toets geeft inspiratie om gedragskenmerken te vertalen naar effectief beleid.

Experimenteer en leer
De wijze waarop beleid in de praktijk uitpakt is complex. De raad adviseert daarom om vaker dan nu het geval is, vooraf de effecten van nieuw beleid in de praktijk op basis van wetenschappelijke methoden te toetsen in kleinschalige experimenten en om de leerervaringen vervolgens mee te nemen in de grootschalige toepassing.

De raad vindt het verantwoord om de beschikbare gedragskennis in te zetten om vastgestelde milieudoelen op effectievere wijze te bereiken. De raad koppelt daaraan wel als voorwaarde dat de overheid openheid geeft over de in te zetten middelen en de verwachte uitwerking daarvan op gedrag van mensen. Daarmee wordt het overheidsbeleid controleerbaar.

Ook zonder overheidsinmenging ontstaat milieuvriendelijk gedrag
Milieuvriendelijk gedrag komt niet alleen tot stand als overheden eraan te pas komen. Veel milieuvriendelijk gedrag ontstaat uit eigen beweging van mensen en dus zonder overheidsinterventies. De raad wijst er in het advies op dat juist dit maatschappelijk initiatief een goede aanjager is voor milieuvriendelijker gedrag van anderen. De overheid krijgt hierdoor inzicht in wat mensen beweegt om verandering in gang te zetten en hoe ze dat vorm geven. De rol van de overheid moet hierbij verder terughoudend zijn. De raad pleit er dan ook voor dat de overheid leert van maatschappelijk initiatief, ruimte geeft, accepteert en koestert. De overheidsrol blijft beperkt tot het waarderen, faciliteren en stimuleren ervan.

 
Auteur: Marieke Hut