'Stille' videosurveillance binnenkort in alle politieregio's

'Rij ik zo?', 'Wegmisbruikers', 'Blik op de weg'. Met of zonder confronterende televisieprogramma's - wekelijks is er wel één op de buis - is onopvallende videosurveillance bij de Nederlandse politie in korte tijd een blijvertje geworden.

Dat meent Rob Polak, sinds de jaren '90 in IJsselland actief met onopvallende verkeerspatrouilles en videoregistratie van verkeersovertredingen. Thans is hij landelijk praktijkbegeleider VROS, videoregistratie onopvallende surveillance. Dagelijkse praktijk is dit inmiddels in vijftien politieregio's. Later dit jaar volgen waarschijnlijk de resterende tien korpsen. De onopvallende auto’s die beschikbaar worden gesteld door het Bureau Verkeershandhaving van het openbaar ministerie, rouleren per regio om herkenning door 'verkeerscriminelen' te voorkomen.
Per jaar 'scoren' de VROS-teams zo'n tweehonderd rijbewijsinvorderingen per regio. De 'stille' surveillance richt zich primair op de 2 à 3 procent verkeersquerulanten die willens en wetens de verkeersregels aan hun laars lappen en daarmee anderen in gevaar brengen. Ook worden automobilisten staande gehouden die zich normaliter redelijk gedragen maar bijvoorbeeld onder tijdsdruk ernstig over de schreef gaan.
'Over de schreef gaan kan over een doorgetrokken streep rijden, betekenen maar het meest in het oogspringend zijn snelheidsovertredingen, vaak in combinatie met overige gevaarlijk gedrag, bijvoorbeeld niet-handsfree bellen of keihard muziek draaien.
De prioriteiten van de VROS-surveillanten zijn samengevat als 'Helm-GRAS', dat staat voor helm- en gordel-draagplicht, rood licht-, alcohol- en snelheidsovertredingen. Voor het laatste wordt normaal gesproken ingegrepen (staandehouding) als iemand meer dan 30 km/uur te hard rijdt. Bij overschrijding met meer dan 50 km/uur volgt rijbewijsinvordering. Zeer grove overtredingen kunnen leiden tot een art. 130-procedure. Dan wordt de lichamelijke en geestelijke geschiktheid onderzocht om auto te rijden. In het uiterste geval kan het rijbewijs permanent ongeldig worden verklaard.

Kentering
'Tien jaar geleden was niet iedereen gecharmeerd van onopvallende surveillance. Er heerste een geloof dat met allerlei technische foefjes op het gebied van handhaving het gevaarlijk rijgedrag wel teruggedrongen zou kunnen worden', schetst Polak. Nu is volgens hem iedereen wel overtuigd van het belang om structureel negatief gedrag aan te tonen en in positieve zin bij te stellen. Het heimelijk karakter van de surveillance is volgens hem in evenwicht met openlijke controlevormen als roodlicht- en flitscamera's.
'Er ontstaat meer begrip voor onopvallende videosurveillance, ook onder weggebruikers zelf. Een grote groep is er mee te beïnvloeden', aldus Polak, hoewel het lastiger wordt om de 'rotte appelen' in de mand op te sporen. De toenemende verkeersintensiteit op het onderliggend wegennet (waar de VROS-teams opereren) speelt daarbij ook mee. Hoe drukker op de weg, hoe meer het verkeer zelf een keurslijf wordt.
Polak adviseert surveillanten zich nog beter 'in het verkeer te verstoppen'. Ook ondersteunt hij de teams in hun dagelijkse afweging wanneer ingrijpen wel of niet is geboden. Kapstokartikel 5 van de Wegenverkeerswet (gevaarzettend verkeersgedrag) vormt zowel norm als grens, óók voor het eigen volggedrag. Achter een racende roekeloze motorrijder jaagt men niet coûte que coûte aan: via kenteken- en kledingregistratie valt het 'nagenoeg-heterdaadje' bij de verkeersovertreder thuis vaak nog wel te arrangeren met alsnog de mogelijkheid van rijbewijsinvordering.
De royale TV-aandacht voor de videosurveillance beschouwt Polak niet als voyeurisme. De staandehoudingen op de buis ondersteunen zijns inziens het rechtvaardigheidsgevoel van de welwillende weggebruiker. Bovendien leveren de uitzendingen volgens hem extra draagvlak voor verdere verkeersveiligheidsmaatregelen.